SPOTLIGHT: Bij Joris Van de Moortel is het altijd het een ‘én’ het ander, nooit ‘of’

Posted By Yves Joris

Soms zijn er van die interviews waarvan je tijdens het gesprek al weet dat het een hele opdracht zal worden om ze uit te schrijven. Niet alleen omdat woorden niet volstaan om weer te geven wat de kunstenaar toont, maar ook omdat je in een tekst nooit de flow kunt krijgen die tijdens het gesprek ontstond. Een gesprek met Joris Van de Moortel zet zelfs deze twee assumpties op losse schroeven.

We hebben afgesproken in Joris’ atelier waar de werken voor zijn nieuwe tentoonstelling Foolhardy Boarding a Lost State of Mind bij zijn vaste galerie Nathalie Obadia ongeduldig wachten om getoond te worden aan de buitenwereld. Terwijl hij koffiezet, bekijk ik de werken. Neon, vernis, brons, ijzer, hout, plaaster, doek, olieverf, aquarel… het lijkt wel alsof hij er een queeste van maakt om zo veel mogelijk soorten materialen in zijn werken te gebruiken. En natuurlijk ontbreken de referenties aan de muziek niet: in veel werken duiken onderdelen op van gitaren, van snaar tot klankkast.

We trappen het interview af met de vraag hoe de kunst tot Joris geraakt is. Hij legt uit dat hij als twaalfjarige naar de jongerenkunstacademie ging maar al snel besefte dat dit niets voor hem was. Daarom vroeg hij om aan de lessen voor volwassenen te mogen deelnemen. Als jonge snaak leerde hij er werken met klei en plaaster, werken naar levend model, maar ook constructies met ijzer en staal ontsnapten niet aan zijn aandacht. Daarna volgde een uitgebreid parcours langs Sint-Lucas en andere kunstscholen in binnen- en buitenland om uiteindelijk op 23-jarige leeftijd in het HISK te belanden. Een grillig traject met als rode draad de onrustige geest van de kunstenaar die, hongerig naar nieuwe impulsen, steeds opnieuw op zoek gaat.

Joris Van de Moortel
De dulle bas in action, 2021 (l)
If 9 turned into 6 (i don’t mind) le fou du trou (door for a hat head), 2021 (r)

Een pleidooi voor de verbeelding

Ook al hadden we in het begin afgesproken om de focus te leggen op zijn recente werk, toch blijkt al snel dat zijn andere grote passie steeds weer opduikt in alle antwoorden: muziek en kunst, vullen elkaar aan, wisselen af, voeden zijn performances. Elke antwoord wordt uitgebreid gestoffeerd met verwijzingen naar Oude en nieuwe meesters, met citaten uit zowel Pieter Brueghel als Nietzsche, balancerend tussen het bekende en onbekende, op zoek naar nieuwe grenzen. Het lijkt wel een ode aan de kinderlijke verwondering. Joris beaamt dit: “Het nutsdenken heeft de scepter overgenomen. Economische factoren komen op de eerste plaats. En kinderen? Hoe vaak krijgen kinderen niet te horen om normaal te doen? En waarom? Omdat ze nog niet voldoen aan ons normatief denken? Wat zien zij zogenaamde volwassen doen? Elk kind kan tekenen en muziek maken. Elk voorwerp verandert in de handen van kinderen tot een muziekinstrument, en in plaats van verwondering wekt dit bij de meeste volwassen ergernis op (lacht). En dan plots, worden we ouder en de creativiteit verdwijnt? Plots kunnen we niet meer tekenen, maar fietsen lukt dan weer wel nog… gek niet? Kunst is een pleidooi voor de verbeelding, en dat is blijkbaar heel beangstigend, anders zou het maatschappelijk toch evenveel aan bod komen als pakweg voetbal? Maar daarvoor heb je enkel een bal met lucht nodig, en een hoofd dat zich met die leegte kan vereenzelvigen…”

Joris Van de Moortel
The Ship, Ur-i-zen and the Flea Ghost caught in a whirlpool of macabre dancing, 2022 (l)
Joris Van de Moortel, Chant, 2021 (r)

Wervelwind

In 2021 won Joris de gloednieuwe Prix de la Monnaie de Paris. Zijn ontwerp verbeeldt enerzijds een Danse Macabre, een veel voorkomend beeld uit de Middeleeuwen dat in huidige crisistijden een mooi symbool is van ‘het einde der tijden’. En anderzijds, de keerzijde, The Ship of Fools. Beide referenties zijn terug te vinden in een van de nieuwe werken die de enigmatische titel The Ship, Ur-i-zen and the Flea Ghost caught in a whirlpool of macabre dancing meekreeg. Dit monumentale werk in olieverf op doek van ruim 2 bij 3 meter is een perfecte weergave van leven en werk van de kunstenaar tegenover mij.

Het doek van houtsnede en olieverf op linnen is de synthese van een gesprek met Joris. Een wervelwind in actie, geen enkele vierkante millimeter ongemoeid gelaten. Het is niet alleen een oefening in stilstaan en kijken, maar het vergt ook de nodige kennis van de kunstgeschiedenis. Het schip is nog steeds het alomtegenwoordige narrenschip uit Sebastian Brants geschriften, de dans der skeletten vinden we tot dichter bij huis terug bij Ensor en doet de blauwe zee je niet denken aan de Provençaalse getormenteerde luchten van Van Gogh? Urizen verwijst dan weer naar mythologie van William Blake waarbij Urizen de verpersoonlijking is van de conventionele wijsheid en wet. Het contrast tussen woord en beeld wordt er alleen maar groter door.

Doorgangen

If 6 turned into 9 (i don’t mind) le fou du trou (guitar) en If 9 turned into 6 (i don’t mind) le fou du trou (door for a hat head) zijn twee werken die ontstaan zijn uit een van de beruchte performances The Destruction of the Temple (The Agprognostic Temple, Brussels, 2020). Je aandacht wordt getrokken door het aanwezige licht en je stelt jezelf de vraag wat er zich aan de andere kant van het werk afspeelt. Net als Alice wil je in het werk stappen om af te dalen in Wonderland. Een wakkere droom (zie sjamanisme). Bovenaan het werk, als een kruis op een kerk, vinden we de twee getallen uit de titel terug. ‘6’ is volgens de numerologie het getal van de mens, omdat hij op de zesde dag geschapen werd. Het getal staat dan ook voor evenwicht en vrede. De blauwe ‘6’ die omgekeerd een ‘9’ wordt, symboliseert de wereld op zijn kop. Evenwicht en vrede zijn de laatste tijd zoek. Joris biedt de mogelijkheid om aan deze wereld te ontsnappen via de doorgangen die hij in zijn werk gemaakt heeft: een in de vorm van een basgitaar, de andere in de vorm van een figuur met hoed. Of zijn het net ingangen die toelaten om in zijn werk binnen te stappen?

Het werk van Joris Van de Moortel beschrijven kan een tekst opleveren die hinkt tussen Cortazars Rayuela, Borges’ Aleph en Joyces Finnegan’s Wake. Een interview met de kunstenaar is een wandeling tussen muziek en beeldende kunst waarbij op de achtergrond een snerpende versie weerklinkt van Jefferson Airplane’s White Rabbit. In elk werk treedt steeds weer die dualiteit op de voorgrond, zijn interesse voor de dubbele betekenis van alles. Bij Joris Van de Moortel is het altijd het een EN het ander, nooit OF.