Al jaren werkt George Meertens in de luwte aan een ingetogen oeuvre. Geen grootste bewegingen hier of extraverte expressie van emoties – slechts het stille samenzijn met kleur. Een monotonie die echter blijft verrassen, die je seconde per seconde verleidt en meezuigt, tot de werkelijke sterkte van zijn werken zich openbaart. Dit is slow art, dit vergt een ademloos verwijlen, ver weg van de herrie van elke dag.
Bij het aanschouwen van het werk van George Meertens moet ik denken aan mijn jaarlijkse verblijf in een klooster. Bidden, stilte en samen eten voltrekken zich er volgens een bepaalde ritmiek. Wat voor buitenstaanders beklemmend kan lijken, blijkt bevrijding in zich te dragen. Over bepaalde zaken hoef je niet meer na te denken, het raamwerk van elke dag is hetzelfde – daarbinnen fluctueert de variatie. De twijfels die je hebt over je daginvulling, worden aanzienlijk gereduceerd. Toch zijn de mogelijkheden nog oneindig rijk: schrijven, lezen, wandelen – elke dag dient zich aan als een weefwerk van zekerheden en kleine, behapbare vraagtekens.
Laat dit nu precies zijn wat George Meertens doet in zijn werk. Ook hij verblijft geregeld in een cisterciënzerabdij, ook hij ervaart hoe heilzaam een dagelijkse routine kan zijn. Dit gegeven vertaalt zich naadloos naar zijn werk: op doek strijkt hij laag na laag, soms met horizontale vegen, soms met verticale. Dat zijn de steeds weerkerende ijkpunten, dat is het gestructureerde weefsel. Daartussen gaapt een oneindigheid van opties. Soms laat hij een ongecontroleerde impulsiviteit los, en kronkelt het penseel frivool op het canvas.
Het uiteindelijke resultaat is altijd een egale kleurlaag, voor wie vluchtig en oppervlakkig kijkt tenminste. De opmerkelijke observator bemerkt echter iets anders: steeds meer gaat het doek leven, wat rustig en monochroom leek, blijkt een zekere agitatie in zich te dragen, gezichten en schimmen dringen zich op, wazige gedaantes, vage landschappen, raadsels verdringen zich aan het oppervlak. Kijken naar een schilderij van George Meertens is als ogen die wennen aan de duisternis: eerst is er het grote monotone zwart, daarna ontwaren de ogen steeds meer contouren, uiteindelijk blijkt de nacht minstens even levendig als de dag.
Spiegels van de ziel
Waar ik aanvankelijk rust dacht te vinden, in dit stille atelier, word ik toch even uit balans gebracht. Gelokt naar een dimensie die verwart, ontwricht, bevraagt. De werken van George Meertens zijn als spiegels, een bedrieglijk wit blad, dat meer prijsgeeft over de ziel van de kijker dan deze had vermoed. Een verraderlijke onbeschrevenheid, een schijnbare neutraliteit, een verleidelijke openheid. Maar die onbestemdheid zorgt er net voor dat de volle reikwijdte van jouw zijn gereflecteerd wordt. Dat er geen storing op de lijn zit. Dat je je enkel hoeft te meten met kleur en dat de interferentie zich afspeelt op onderbewuste frequenties.
De kunstenaar werkt vanuit de leegte, het grote niets, elke dag opnieuw. Hij heeft geen plannen, geen vooraf uitgezette ambities. Er werpt zich geen verlangen naar figuratie op. Elke handeling wordt gevolgd door een volgende intuïtieve handeling, elke kleurlaag krijgt een antwoord in de volgende. De ambitie zit in het gevecht met de materie, het ontfutselen van een technisch probleem dat een doorwerking vraagt. Woorden voor deze repetitieve act zijn er amper – het is handelen en daarna zoeken naar taal die het handelen verklaart.
Uiteraard werkt George Meertens met een permanent logboek aan impulsen. Muziek allerhande, lezingen van mystieke geschriften, historische verhalen, antieke en hedendaagse literatuur, de natuur, het lichamelijke, de liefde. Aangezien kleur een hoofdrolspeler is in zijn werk, wordt hiernaar grondiger studie verricht. De kleurenleer van Itten, Wittgenstein, Runge, Albers en Rothko, en in het bijzonder die van Goethe. De reeks Fysiologic Colors (2020) verwijst naar Goethes perceptie van de fysiologische kleuren, de kleuren die ontstaan door directe ingrepen op de oogbol, zoals drukken, dichtknijpen en de nabeelden die hierna opduiken.
Zintuiglijk hoogtepunt
Net zoals hij repetitief en haast dwangmatig kleurlagen over mekaar zet tijdens het werken, plaatst de kunstenaar tijdens mijn bezoek in het atelier telkens nieuwe schilderijen naast mekaar. Steeds andere constellaties en volgordes, van kleuren en materie, die intens op elkaar inwerken en elkaar van een nieuwe betekenis en andere connotaties, van een nieuwe sfeerschepping voorzien. Ik kijk ernaartoe als naar een wervelend theater en voel me verwend. De sensatie van louter kleur is genoeg om me tot een zintuiglijk hoogtepunt te brengen.
Zou het dezelfde sensatie zijn die George Meertens ervaart wanneer hij alleen in zijn atelier is? Wanneer hij gewaarwordt dat de kleuren de directie overnemen, en hij slechts nederig deze uitnodigende dans kan volgen? Zou hij blij zijn met wat ze hem elke dag schenken, vibraties die dichter bij de ziel staan dan alles wat de uiterlijke wereld ons kan bieden? “Bij het schilderen wordt het oppervlak bedekt om iets zichtbaar te maken”, legt hij uit. “Het roept de associatie op met een masker, dat precies toont wat je wil verbergen. Deze paradox heeft mijn werken via de kruisende handeling sinds lang in de greep.”
Lagen verschijnen en verdwijnen weer. Met elke passage van het penseel vernietigt de schilder de apparitie die ervoor bestond. Wanneer houdt dit op? Hoeveel keer kun je in één doek sterven en weer geboren worden? Hoe vaak kan een handeling haar eigen negatie verdragen? In elke laag zit de emotie van de dag, van het moment. Misschien komt het geheel tot stilstand wanneer een dusdanige opeenstapeling van gevoelens bestaat, dat het net nog draaglijk is? Voor de kunstenaar zelf, en voor de kijker?
Men zou kunnen stellen dat elk schilderij van George Meertens haar eindpunt bereikt, wanneer de gebalde disharmonie van emoties de balans vindt in een kortstondige en krachtige harmonie. Dat is wat je ziet. Daar houdt het schilderij halt en doet het jou beschouwen, afremmen, stilstaan. Daarom is het veel confronterender dan je van monochrome werken zou verwachten. Omdat het een schitterend ongeluk is, telkens weer opnieuw. Een plotse stolling, een rusteloze botsing, net voor het moment dat alles finaal zou imploderen. Maar dat gebeurt niet. Gelukkig niet. Zijn oeuvre blijft geniaal haperen op een gecondenseerd hoogtepunt.
Meer info op de website van George Meertens
Lees in dit boek ook over het werk van George Meertens:
Ogenblik & Eeuwigheid, Meer tijd voor de kunst, Joke J. Hermsen
In alle stilte verschenen, want zonder de gebruikelijke boekpresentatie of lezingentournee. Het is een boek over de kracht, schoonheid en troost van kunst, en daar kunnen we deze dagen wel iets van gebruiken. Met essays over oa Paula Modersohn Becker, Marlene Dumas, Sean Scully, Hilma af Klint, Thomas Mann, George Meertens en Virginia Woolf.
Bestel bij de lokale boekhandel, bij uitgeverij De Arbeiderspers of bij de nieuwe boekensite Bazarow, die schrijvers en vertalers extra ondersteunt.
- Selina De Maeyer, schilderen met licht, met het Licht - juni 15, 2024
- Eéndagsexpo: Jet de Kort toont recent werk bij SECONDroom - mei 18, 2024
- Bottelare toont kunst in mooie tuinen - mei 4, 2024
