Clash der iconen in Villa Empain

Posted By Yves Joris

In de semiotiek is een icoon een teken waarbij vorm en betekenis overeenkomen, met andere woorden datgene waarnaar het in de werkelijkheid verwijst. Maar volgens het woordenboek een icoon is ook een rolmodel, een voorbeeld waar men naar opkijkt. In de Villa Empain opende op 6 mei de tentoonstelling Icons waar een selectie oude iconen uit Europa en Rusland in dialoog treden met het werk van moderne en hedendaagse kunstenaars. Het resultaat levert een interessant gesprek op waarnaar je kan luisteren, maar zeker naar moet kijken.

Originele icoonkunst ligt niet op de bovenste plank als ik terugblik op mijn lijstje museumbezoeken. Te statisch, te religieus, … te volmaakt. Bij iconen denk ik vaak aan kunst als overtreffende trap van kunde, en minder aan originaliteit, dynamiek. Maar het zijn ook boeken die slechts een beeld nodig hebben om een gans verhaal weer te geven, een geschiedenis die geen verdere toelichting meer behoeft voor wie de sleutel heeft. In feite verschillen historische en hedendaagse iconen dus niet zoveel van elkaar. De Boghossianstichting laat tijdens de tentoonstelling Icons oud en nieuw in dialoog treden.

Curator Henri Loyrette (°1952) is met deze tentoonstelling niet aan zijn proefstuk toe. Deze conservator en kunsthistoricus werd in 1975 benoemd tot conservator van de Musées de France en bekleedde diverse andere functies waaronder die van directeur van het Musée d’Orsay en algemeen directeur van het Louvre (2001-2013). Loyrette lag mee aan de basis van de opening van het Louvre-filiaal in Lens in 2012.

In de grote hall worden bezoekers verwelkomd door het werk La Madone au coeur blessé van het Franse kunstenaarsduo Pierre et Gilles. Het betraande gezicht van popster Lio in religieuze pose is haast onherkenbaar door de kitsjerige metamorfose dat het onderging. Duidelijker kan de dubbele betekenis van het begrip icoon niet worden: iconografische weergave van een muziekicoon. Aan het raam dat uitkijkt op het zonovergoten zwembad vinden we de Window Washer van Duane Hanson. Geen verrassing, maar herkenning. Voor de kunstenaar zijn deze quasi onzichtbaren van de consumptiemaatschappij net de iconen van onze moderne tijden.

Scoren op eigen risico

Links en rechts van dit werk hengelen twee totaal verschillende beelden en kunstenaars naar de aandacht van de bezoekers. Het portret van Deng Xiaoping is het derde schilderij uit een nieuwe reeks van de Chinese kunstenaar Yan Pei-Ming. Het werk vormt niet alleen een knipoog naar Warhols Mao, maar wil tegelijk ook een eerbetoon zijn aan de Chinese leider die ervoor zorgde dat China het juk van Mao kon afwerpen.

Wim Delvoye weet me altijd wel te charmeren met zijn hersenspinsels. Voor de reeks Untitled ging hij leentjebuur spelen bij de videoclip Blurred Lines van Pharell Williams en Robin Thicke. Het erotisch getinte beeldmateriaal verdwijnt achter fijnbewerkte, zilverkleurige custodes (liturgische houders). Daarnaast bevindt zich een voetbaldoel dat de bezoeker uitnodigt om zich even Alderweireld of De Bruyne te wanen. Voorzichtigheid is echter geboden, want het net is vervangen door een breekbare glas-in-loodafbeelding.

Op de bovenverdieping vind je in de schermzaal iconen uit openbare en privécollecties die een staalkaart bieden van vier eeuwen religieuze iconografie. “De icoon verwerpt de individualiteit van de kunstenaar en toont zich in een systematische anonimiteit. Hij is onderworpen aan strenge formele regels en codes: frontaliteit, hiërarchie, vereenvoudigde contouren, archetypische behandeling van lichamen, gezichten en houdingen”, schrijft Loyrette in zijn voorwoord. Deze verwerping van de individualiteit staat in schril contrast met de hedendaagse kunstenaars die expliciet aanwezig zijn in hun werk.

Sarkis: ‘vind ik leuk‘

Bij het werk L’ange guerrier van de Frans-Armeense kunstenaar Sarkis word je uitgenodigd om het werk aan te raken. Een Azteeks beeldje dat Sarkis ontdekte op een tentoonstelling in Venetië ligt aan de basis van dit tactiele werk. Met vingeradrukken voorzag hij het werk van vleugels in rode en groene inkt. De twee stempelkussens naast het werk laten je toe om voor een paar uur zelf onderdeel te zijn van een kunstwerk. Het is in de eerste plaats Sarkis’ doel om de religieuze ervaring die gelovigen bij een icoon hebben, te laten ervaren. Iconen dienen immers om aangeraakt te worden om zo dichter bij God te zijn. Voor de postmoderne mens vervangt de vingerafdruk het bekende ‘vind ik leuk’.

Met de tentoonstelling Icons heeft curator Henri Loyrette een dubbel doel. In de eerste plaats wil hij aan de hand van een selectie oude iconen tonen hoe de eenvoud van representatie hen tot tijdloze voorwerpen van verering maakt. Door de confrontatie met werken uit de 19^e en de 20^ste eeuw wil Loyrette bovendien bewijzen dat moderne kunstenaars voor hun werk zich vaak -al dan niet bewust- lieten inspireren door deze religieuze werken. Een dubbele uitdaging waar de curator zeker met verve in geslaagd is.

Deelnemende kunstenaars: Michael Craig-Martin, Wim Delvoye, Mounir Fatmi, Jean Fautrier, Charles Filiger, Ellen Gallagher, Douglas Gordon, Duane Hanson, Titus Kaphar, Octave Landuyt, Bertrand Lavier, Lucien Levy-Dhurmer, MARWAN, Claude Mellan, Annette Messager, Yan Pei-Ming, Pierre et Gilles, Arnulf Rainer, Georges Rouault, Fabrice Samyn, Sarkis, Henry Van de Velde, Andy Warhol, Gustave van de Woestyne.

Praktische informatie:
◇ Van 6 mei tot 24 oktober 2021
◇ Van 11 tot 18 uur
◇ Online voorverkoop www.villaempain.com