In de schaduw van Thoreau, de natuur als levend organisme

Posted By Yves Joris

Eenmaal binnen in Harlan Levey Projects, in het hart van Brussel, verdwijnt de gejaagde stad al snel naar de achtergrond. De serene, minimalistische tentoonstellingsruimte lijkt op het eerste zicht een oase van rust, maar wie goed luistert hoort de fluistering van de werken. Ze weven een onzichtbare draad die door de hele tentoonstelling loopt, een ode aan de natuur als levend organisme, niet als stilstaande esthetiek. Het contrast tussen de hectische buitenwereld en deze reflectieve artistieke binnenwereld kan nauwelijks groter zijn. Juist dit contrast benadrukt de kracht van de werken: ze resoneren diep in hun kwetsbaarheid en kracht, en nodigen uit tot reflectie op onze plaats in het grotere geheel.

De tentoonstelling A Botanical Conversation nodigt niet uit tot louter kijken, maar tot luisteren naar wat de natuur ons te vertellen heeft. De kunstenaars die hun werken presenteren, tonen geen oppervlakkige landschappen, maar graven diep in de relatie tussen mens en natuur. Ze zien de natuur niet als een idyllisch toevluchtsoord, maar als een entiteit die voortdurend in dialoog staat met de mens, die evenzeer schoonheid als gevaar kan bevatten. Door de werken heen ademt een urgentie: ze dwingen ons om stil te staan bij wat er verloren gaat wanneer de natuurlijke wereld steeds verder van ons afdrijft.

Fluisteringen van de natuur

Mehdi-Georges Lahlou, A Botanical Conversation , 2024, four-channel 4k video, stereo, color. Photo credit: Adriaan Hauwaert. Courtesy of the artist & Harlan Levey Projects

De centrale installatie van Mehdi-Georges Lahlou, waar de tentoonstelling haar naam aan ontleent, vormt een krachtig startpunt voor deze visuele reis. A Botanical Conversation is een combinatie van een muurschildering en vier video’s, die opgenomen werden in de Cleveland Botanical Gardens. De schildering toont een microscopisch beeld van een palmboom, waarbij de details zich onttrekken aan makkelijke herkenning. Dit werk strekt zich uit tot een reflectie over de fragiliteit en onderlinge verbondenheid van mondiale ecosystemen, en over het voortdurende verlies en de groei die zij doormaken onder menselijke druk. De videokanalen betrekken lokale bewoners in theatrale monologen die de patronen van de plantenwereld spiegelen aan de menselijke ervaring. Doorheen deze gelaagde werken ontvouwt zich een conversatie tussen natuur en mens, waarbij beide entiteiten niet los van elkaar kunnen bestaan.

Sean Crossley, Cereal Space, 2022, oil on linen, 10 panels, 210 x 21 cm each – 82 5/8 x 8 1/4 in each. Photo credit: Adriaan Hauwaert. Courtesy of the artist & Harlan Levey Projects

Sean Crossley’s monumentale werk Cereal Space neemt ons mee naar een andere dimensie van deze dialoog. Dit tienluik-schilderij begint met een elektro-microscopisch beeld van een graankorrel en verspreidt zich als een landschappelijk panorama over meerdere panelen. Elk paneel lijkt afzonderlijk een decoratief element, zoals de 19e-eeuwse schilderijen die specifiek voor interieurdecoratie werden gemaakt, maar samen vormen ze een organisch geheel, alsof de korrel uitgegroeid is tot een metaforisch landschap. De materialen waarmee het werk gemaakt is, olie uit plantenzaden en pigmenten van de aarde, suggereren een diepe verbondenheid met de natuurlijke wereld, terwijl de geometrische organisatie van het geheel ons confronteert met de dwangmatige neiging van de mens om de natuur te beheersen. Het werk spreekt over tijd, sedimentatie, en de onlosmakelijke relatie tussen natuur en handel, waarbij de ruwe kracht van natuurlijke processen en menselijke tussenkomst met elkaar verstrengeld worden.

Isadora Neves Marques, Linnaeus and the Terminator Seed, 2017, Video, 15 minutes, color, sound, Edition of 3 (#2/3). Photo credit: Adriaan Hauwaert. Courtesy the artist and Umberto Di Marino, Napoli, Italy

Een ander krachtig werk komt van Isadora Neves Marques, wiens video Linnaeus and the Terminator Seed de vraag stelt of er een evolutionaire lijn loopt van de moderne botanica naar de hedendaagse genetische manipulatie. Haar werk, dat botanie, koloniale geschiedenis, en biotechnologie in één film-essay samensmelt, roept vragen op over de controle die de mens uitoefent over reproductieve processen—zowel bij planten als mensen. De film, opgebouwd uit historische botanische tekeningen, moderne genomische representaties, en officiële VN-documenten over genetisch gemodificeerde zaden, stelt een ongemakkelijke vraag: in hoeverre bepaalt de mens nog het leven op aarde? Marques’ werk balanceert op de rand van wetenschap en poëzie, en biedt een spiegel waarin de controle van de mens over de natuur op een bijna onheilspellende manier zichtbaar wordt.

Ingrepen in de natuur

De poëzie van de natuur resoneert ook in Haseeb Ahmed’s werk Anemophilous: Lovers of the Wind, waarin de liefde tussen planten en de wind wordt verbeeld. Op een rol van Egyptisch papyrus, een materiaal dat diep verweven is met menselijke geschiedenis, creëert Ahmed een visueel eerbetoon aan de niet-lineaire processen van de natuur. Hij combineert datepollen met beelden van windpatronen en oude mythologische symbolen, zoals de struisvogelveer van de god Shu, die de luchtstroom beheerst. Het werk roept de chaotische, cyclische aard van de natuur op, waarbij de papyrus zelf symbool staat voor de voortdurende beweging en ongrijpbaarheid van natuurlijke processen.

Julius von Bismarck brengt met We Were All Naked een verontrustende interventie. In een proces dat even fascinerend als gruwelijk is, wikkelt hij levende planten in plastic, vacuüm verpakt en ontdaan van hun levensadem. Deze planten, gevangen in hun glanzende cocon, sterven onvermijdelijk door de ingreep van de mens. Von Bismarck confronteert de toeschouwer met de wrange realiteit dat de natuur zich vaak niet snel genoeg kan aanpassen aan de door de mens gecreëerde veranderingen. Zijn werken, uitgestald in strakke aluminium kaders, reflecteren zowel letterlijk als figuurlijk de stervende wereld waarin we ons bevinden. Het is een wrange, maar prachtige visualisatie van hoe we de natuur reduceren tot een esthetisch object, terwijl we haar vermogen tot overleven steeds verder ondermijnen.

In zijn serie I Like the Flowers zet von Bismarck dit thema door, waarbij hij grote planten en bomen met brute kracht platdrukt tot tweedimensionale sculpturen. Deze werken, verkregen door de planten te koken en met een hydraulische pers te pletten, hebben iets van de kwetsbaarheid van herbaria, maar stralen tegelijk een gewelddadige schoonheid uit. De planten, die uit niet-inheemse gebieden komen, zijn symbool voor hoe de Westerse wereld de natuur toe-eigent en vervormt. Von Bismarcks werken zijn geen simpele bloemenafbeeldingen; ze reflecteren de wreedheid van menselijke dominantie over de natuur.

Julius von Bismarck, We Were All Naked (Elephant Ear), 2023, archival pigment print on Hahnemühle Photo Rag Baryta, 166 x 110 cm – 65 3/8 x 43 1/4 in, Edition of 6 plus 2 artist’s proofs (#4/6). Photo credit: Adriaan Hauwaert. Courtesy of the artist, alexanderlevy, Berlin & Harlan Levey Projects, Brussels.

Samen een sinaasappel pellen

Ella Littwitz’ werk The Promise onderzoekt de politieke en culturele landschappen van het land, waarbij ze elementen uit zowel bijbelse als moderne verhalen haalt. Haar sculpturale reconstructie van de cipresboom die Theodor Herzl in 1898 plantte tijdens zijn enige bezoek aan Palestina, fungeert als een symbool voor de voortdurende strijd om het land en de ideologieën die daaraan vastzitten. Littwitz laat ons zien hoe zelfs de natuur wordt gemobiliseerd in de menselijke zoektocht naar controle en identiteit, waarbij grenzen en ideologieën worden verankerd in de bodem zelf.

Tenslotte is er de verstilde sensualiteit van Alex Reynolds’ video Peel, waarin twee handen, behorend tot verschillende lichamen, een sinaasappel pellen. De intense focus op het tactiele, op het schillen van de vrucht, wordt getoond als een intieme dans tussen natuur en mens. De film speelt met de conventies van de barokke stillevens, maar brengt ons tegelijkertijd terug naar de eenvoud van het contact tussen mens en natuur, een aanraking die door de hedendaagse wereld haast vergeten lijkt te zijn.

De tentoonstelling bij HL Projects is meer dan een tentoonstelling; het is een ervaring die zich langzaam ontvouwt, zoals de lagen van een bloem of de rimpelingen van de wind door een veld. Net als Thoreau in zijn beroemde werk Walden spoort A Botanical Conversation ons aan om terug te keren naar de essentie van het leven, naar de natuur die, ondanks alles, nog steeds een levend organisme is dat ons iets te vertellen heeft. De kunstwerken schreeuwen niet om aandacht, maar fluisteren zachtjes, als de wind door de bomen. Het is aan ons om stil te staan, te luisteren en opnieuw verbinding te maken met de wereld om ons heen.

De expo A botanical conversation is nog tot 14 december te bezoeken bij Harlan Levey Projects.