De ambiguë lichtheid van het bestaan in een nieuwe reeks van Frieke Janssens

Posted By Frederic De Meyer

Frieke Janssens was de tweede kunstenaar die ik ooit interviewde voor TheArtCouch. Ik ben haar nog steeds dankbaar voor de tijd die ze me gunde, maar bovenal: het werk dat ze sindsdien levert blijft me verbazen qua inventiviteit en disruptief denken. Daar gaat kunst toch over. De kijker uitnodigen om anders naar dingen te kijken. Een andere realiteit, of de ‘realiteit’ op een andere manier presenteren.

Ook in haar nieuwe reeks Lightness, die tot 12 juni te zien is op het fotofestival in Knokke-Heist, schuilt een allegorische dualiteit in de behandeling van het centrale thema. Lichtheid kan op heel veel verschillende manieren worden geïnterpreteerd, en in de manier die Frieke uitkoos schuilen enigszins vele, zoniet alle mogelijkheden tegelijk.

“Il faut être léger comme l’oiseau, et non comme la plume“, schreef de Franse dichter-filosoof Paul Valéry. Bijzonder opportuun dat journalist Thijs Demeulemeester deze quote bij aanvang van bijzonder erudiete en heldere tekst over de nieuwe reeks gebruikt. Het vat op zich reeds de ambiguïteit samen met dewelke het thema kan worden behandeld.

In de tekst trekt Thijs veel parallellen met filosofen, schrijvers en andere kunstenaars, onder meer met Milan Kundera, die in zijn boek De ondraaglijke lichtheid van het bestaan, waarin hij een eerder negatief beeld schetst van het begrip lichtheid, als een kwalijke vorm van escapisme.

Net als Kundera’s boek(titel) zit Janssens’ nieuwe beeldenreeks Lightness vol van contradicties, dualiteiten en ambiguïteiten. Haar foto’s zijn ondraaglijk licht en ondraaglijk zwaar tegelijk. Aan de oppervlakte drijven haar composities op de visuele tegenstelling tussen gewichtloosheid en zwaartekracht. Maar onderhuids gaan ze ook over veel diepere spanningsvelden, bijvoorbeeld tussen perfect en imperfect, leven en dood, aarde en lucht, realistisch en surreëel. Janssens beelden ‘hangen’ tussen twee werelden, die vaak ook tegenpolen zijn. Haar foto’s hebben geen eenduidige ‘lichtvoetige’ boodschap. Haar vrij werk verkoopt niks. Het zet net de deur open naar een hele resem nieuwe ideeën over onze drang naar escapisme, ons gebrek aan realiteitszin en onze oppervlakkigheid. (Thijs Demeulemeester)

De nieuwe reeks bestaat uit volle portretten van mensen met de Noordzee als achtergrond, wat Thijs op zich al tot een treffende reflectie inspireert over het belang van de zee als bijrol in haar werk. Treffend is eveneens de vergelijking die hij maakt met de collega-fotograaf van Frieke, Rineka Dijkstra:

Onvermijdelijk roepen Frieke Janssens beelden ook de beroemde strandportretten van Rineke Dijkstra (1959) op. Tussen 1992 en 1994 portretteerde zij adolescenten in strandkledij, in volle lichamelijke metamorfose. Zij beeldde hen af als hedendaagse ‘Venussen van Botticelli’, zwevend tussen kinderlijke onschuld en volwassenheid, tussen zelfbewustheid en ongemak. Dijkstra fotografeerde haar modellen ten voeten uit, in een klassieke compositie met de zee op de achtergrond. Frieke Janssens pakt het anders aan: zij laat haar figuranten zweven boven de zee. Haar personages lijken op miraculeuze wijze geen last te hebben van de zwaartekracht: ze stijgen uit boven het water, als in een bijbelsvisioen. Zowel Dijkstra’s als Janssens’ beelden stellen vraagtekens bij de heersende schoonheidsidealen. Dijkstra deed dat door pubers te portretteren, wiens lichaam in transitie was. Janssens werkte ook vaak met modellen die niet meteen beantwoorden aan de traditionele schoonheidscanon. Een bejaarde mannequin liet ze een rood badpak dragen à laPamela Anderson in Baywatch, als illusie over de eeuwige jeugd. Een volslanke naakte vrouw ontsnapt zwevend aan de zwaartekracht én aan de lichtheid van het bestaan. Sommige silhouetten uit Janssens’ werk doen denken aan prehistorische vruchtbaarheidsbeelden, andere aan barokke vrouwen of vlezige putti op Rubensiaanse schilderijen. En nog andere aan de voluptueuze modellen die Lucian Freud of Jenny Saville wel eens lieten poseren in hun schildersatelier. Met haar hedendaagse fotoreeks past ook Frieke Janssens in die lange kunsthistorische traditie.

Reeks na reeks blijft Frieke Janssens zowel verrassen als boeien…

(foto’s: Sive Cauwenberghs)