‘Traces’, littekens van het bestaan in het werk van Monique Donckers en Vicky Gruyters

“Out of suffering have emerged the strongest souls; the most massive characters are seared with scars.”

Wat Khalil Gibran precies bedoelt met ‘massieve karakters’ is me een raadsel, maar wat zijn opmerking inhoudt des te meer: de mens wordt gevormd door de littekens die hij draagt, meer dan door het zachte gedijen van de levensstroom. Een vlak, vlekkeloos oppervlak is minder boeiend dan een gehavend, besmeurd. De mooiste verhalen schuilen in de schaduwen van kloven en ravijnen, zowel fysiek als mentaal.

Dit gegeven -het litteken- biedt een schier oneindige bron van interpretaties en denkrichtingen. Neem de fysieke vorm van littekens. Voor zover een persoon gedefinieerd wordt door wat het niet is vormt een litteken een toegangspoort tot die externe wereld die je als persoon bij elkaar houdt, maar die voorgoed ongekend blijft. De littekens op de huid, toegebracht door bewuste handelingen van dokters en chirurgen met oog op biologisch herstel; of onbedoeld verschijnend na een ongelukkige val of een hardhandige confrontatie met ‘de ander’: levende getuigen van ontmoetingen tussen het eigen lichaam en externe leven. Wreed, maar noodzakelijk: zonder dit geen besef van eigenheid, geen substantieel doorvoelen van de persoon als fysieke verschijning. Of mentaal: het litteken als woordloze getuigenis van het substantieloze leven, niettemin even reëel als de materiële. Grillige banen trekken ze in het vormen van een zelfbewustzijn; diepe, vaak blijvende groeven op de demarcatielijn tussen het bewuste en het onderbewuste. Ook hier de onafwendbare noodzakelijkheid van het litteken als vorm van zelfbesef.

De expo ‘Traces’ van Monique Donckers en Vicky Gruyters verkent dit centraal gegeven op twee heel verschillende wijzen. Geconfronteerd met de fysieke sporen van talrijke operaties onderzoekt Monique de banen die ze trekken in en naar het mentale proces. De reeks Don’t touch, Don’t… vormt, in Moniques woorden, “een spoor van de sporen van fysieke en mentale pijn, door behandeling, reconstructies en mislukte operaties. Maar ook morele pijn die ontstaat uit het verzwijgen van het stigma dat een gehavende vrouw daarna blijvend ondergaat.” Een harde confrontatie, ongetwijfeld, maar een noodzakelijke: het expliciet duiden van de littekens, ze veruitwendigen tot een uiteindelijk abstracte vorm, in wat Monique een “zalvende Lieu de mémoire” noemt, kan louterend werken.

Don’t Touch, Don’t – Zelfportret Nr. 7 (2017), Nr. 5 (2020), Nr. 2 (2017), © Monique Donckers

Het werk van Vicky werpt een heel ander licht op hetzelfde thema. “Menselijke ingrepen vanuit verdwenen culturen worden door de natuur geabsorbeerd,” schrijft ze. “De achtergelaten sporen uit het rijke verleden van deze interactie tussen bouwwerken en omliggend landschap vertellen een verhaal van culturele en natuurlijke symbiose, verstoring en aanpassing, van menselijke energie en natuurlijke oerkracht.” Littekens als getuigen van een wordingsproces, als bron van hernieuwing, als brandstof voor een onderliggende teleologische drijfkracht, al hoeft deze niet noodzakelijk ergens toe te leiden, zoals ze in haar reeks Running to memories aangeeft.

Memory of a Past (2023), BORDER HOUSE – Abandonné (2016), Running to Memories (2018)
© Vicky Gruyters

De realiteit is vatbaar voor interpretatie, weten we intussen. Dit hoeft niet te leiden tot een absoluut relativisme, zoals sommige hedendaagse denkers beweren. Juist het samenvoegen van de verschillende, soms contradictorische interpretaties leidt tot een vorm van zekerheid, al zal deze steeds enkel voor de mens gelden. Door onverbloemd maar zonder oordeel een thema als het litteken op twee uiterst verschillende manieren te bekijken en behandelen, vormt het samenbrengen van het werk van beide kunstenaars een meer heldere blik op het onderwerp. Het is een zeldzaam gegeven in deze tijden, maar een o zo noodzakelijke…

TRACES met werk van Monique Donckers en Vicky Gruyters loopt van 28 januari tot 4 maart 2024 in het Cultuurcentrum DE BORRE in Bierbeek. Klik hier voor alle info.