Thuis: op reis in het werk van Hilde Goossens

Posted By Patrick Auwelaert

Erfgoeddag 2024 vindt plaats op zondag 21 april en heeft als thema ‘thuis’. De insteek is: wat maakt een huis tot een (echte) thuis? Erfgoeddag zoekt uit wat het gewone zo bijzonder maakt, vroeger en nu. Een uitgelezen kans voor kunstenares Hilde Goossens (1978, Sint-Niklaas), van wie het recente werk nauw aansluit bij dat thema. Onder de voor de hand liggende titel Thuis stelt ze van 20 april tot 12 mei vierentwintig schilderijen en een installatie tentoon in Kunstkamer Oudenaarde. Wij mochten vooraf al een kijkje nemen.

Gezinsreizen

Hilde Goossens benadert het begrip ‘thuis’ vanuit drie verschillende perspectieven: vanuit helikopterperspectief, vanuit kikvorsperspectief en vanop ooghoogte. Dat geldt zowel voor haar interieurs als exterieurs, haar binnen- en buitenopnamen. De interieurs tonen huiselijke taferelen: een gezin aan de eettafel, een familie poserend voor een groepsfoto, een moeder met kind in de woonkamer, familieleden of vrienden aan de champagne, drie stoelen op een rij met links ervan een boekenkast. De exterieurs zijn heel verschillend: nu eens zien we woonwijken hoog vanuit de lucht, dan weer frontaal twee rijhuizen, de voorgevel van een imposant herenhuis met een hoge trap naar de voordeur vanuit kikvorsperspectief, en een hotel vanuit zijdelings oogpunt.

De exterieurs spelen zich zowel in eigen land af als in het buitenland. Thuis is voor Goossens niet per definitie haar huis in Sint-Maria-Oudenhove in de Vlaamse Ardennen, waar ze al jaren woont en werkt, maar elke plek waar ze zich thuis voelt. Zo zijn enkele schilderijen gebaseerd op foto’s van gezinsreizen naar onder meer Italië, Frankrijk en Spanje.

Op haar website voorziet de kunstenares haar picturale ‘reisdagboeken’, die soms thematische reeksen vormen maar niet per definitie visuele, van notities, zoals deze van 26 augustus 2023: ‘After our arrival in a small rented apartment, right opposite a rugby stadium where cheerful supporters celebrated long after the match, we ate a sirloin steak in a small restaurant nearby. The very last part of our journey starts tomorrow morning.’ In de toekomst hoopt Goossens beeld en tekst ook in tentoonstellingen met elkaar te verbinden. Momenteel denkt ze nog na over mogelijke manieren om daarmee origineel voor de dag te komen.

Bovenaanzicht van bocht met geparkeerde auto’s (acryl op canvas, 80 x 80 cm, 2019)
Een rustige woonstraat met scherpe schaduwen die contrast geven aan het gedempte gefluister (acryl op papier, 23 x 23 cm, 2021)

Ministad

Vanuit picturaal oogpunt zijn de interessantste doeken in Goossens’ tentoonstelling deze die ze schilderde vanuit helikopterperspectief, waardoor ze een abstract aanzien hebben. Titels als Bovenaanzicht van bocht met geparkeerde auto’s en Een rustige woonstraat met scherpe schaduwen die contrast geven aan het gedempte gefluister doen vermoeden dat het om zeer herkenbare voorstellingen gaat, maar niets is minder waar. De doeken zien eruit alsof ze geschilderd zijn vanop honderd meter hoogte, met de blik loodrecht naar beneden. Een woonwijk is dan niet langer als dusdanig herkenbaar, maar oogt als een lappendeken van schijnbaar willekeurig aan elkaar genaaide, monochrome vlakken in verschillende kleuren.

Neem het doek Bovenaanzicht van bocht met geparkeerde auto’s: dankzij de beschrijvende titel herkent de kijker op het doek inderdaad een bocht waarin een handvol auto’s te zien is, met opzij ervan geometrische en asymmetrische vlakken die met een weinig fantasie voor huizen, voor- en achtertuinen, parkeerplaatsen, plantsoenen en schaduwen kunnen doorgaan. Bij een doek als Scherpe schaduwen op een oprit met bomen is het echter al veel moeilijker om de titel te laten samenvallen met wat je ziet: vormloze verfpartijen waarin je bomen noch een oprit noch schaduwen ontwaart. Je vermoedt hoogstens dat het doek toont wat de titel belooft.

Samenkomst, acryl op canvas (acryl op papier, 80 x 80 cm, 2019)
Familiefoto op Nieuwjaarsdag (acryl op linnen, 80 x 80 cm, 2024)

Sjablonen

Kenmerkend voor de personen op Goossens’ schilderijen is dat hun gezichten abstract zijn: de kunstenares heeft ze niet ingevuld met ogen, wenkbrauwen, een neus, een mond en eventuele gezichtsbeharing zoals een baard en/of snor. Het zou om het even wie kunnen zijn. En dat is ook de bedoeling: zo kan de kijker bij de oningevulde verfpartijen zelf kenmerkende gelaatstrekken verzinnen. Goossens’ gezichten zijn universele sjablonen, stereotypen en structuren die komaf maken met het anekdotische en het herkenbare, ten voordele van het suggestieve en de verbeelding. De kunstenares zet de kijker ermee aan het werk, dringt er bij hem impliciet op aan dat hij het schilderij zelf moet voltooien en reikt hem daartoe een waaier van interpretatiemogelijkheden aan.

Herkenbare gezichten zouden overigens niet passen bij haar schilderstijl, die uitgesproken slordig en onaf is en weinig ruimte laat voor details, maar des te meer voor de essentie – een bewuste strategie om te vermijden dat haar doeken een te volmaakte en steriele indruk maken op de kijker. Goossens wil de kijker wel behagen, maar niet door hem op te zadelen met een klassieke schoonheidservaring of hem onder te dompelen in een bad van esthetiek om de esthetiek. Ze wil vooral bewerkstelligen dat haar doeken bij de kijker een gevoel van herkenning of een gedeelde ervaring oproepen. Kortom, ze wil maar wat graag dat de kijker lang naar haar doeken kijkt, maar dan wel op haar voorwaarden.

Koorddansen

In 2016, toen we in Kunsttijdschrift Vlaanderen voor de eerste maal een artikel wijdden aan haar werk, baseerde Hilde Goossens haar schilderijen op zelf genomen foto’s, afbeeldingen uit oude tijdschriften en beelden die ze vond op het internet. Vandaag beperkt ze zich vooral tot eigen foto’s. Daarvan legt ze een soort database aan – een extern geheugen – waarvan ze op elk ogenblik gebruik kan maken.

Schilderde ze vroeger op canvas, vandaag doet ze dat op kwaliteitsvoller, met gesso (een primer) vooraf geprepareerd linnen of op canvas. Daarop brengt ze met ruwe borstelstreken een onderlaag aan in roze of groen met acrylverf. Ook voor de eigenlijke voorstelling gebruikt ze acryl. Die droogt snel en laat haar toe vlugger te werken. Waar het haar compositorisch uitkomt, laat ze sommige partijen onbeschilderd, zodat de onderlaag te zien is. Soms ook maakt ze gebruik van afgekeurde schilderijen om daarop nieuwe taferelen te schilderen. Daarbij blijven gedeelten van de eerste voorstelling zichtbaar. Die laat ze meespelen in de nieuwe compositie – een techniek die eveneens door Sam Dillemans wordt toegepast.

Schilderen is voor Goossens voortdurend koorddansen in die zin dat ze steeds opnieuw moet beslissen wanneer een schilderij af is. Stopt ze niet tijdig, dan bestaat het gevaar dat ze het doek ‘doodschildert’. Stopt ze te vroeg, dan dreigt het een onaffe indruk te maken op de kijker – nog ‘onaffer’ dan haar werk er sowieso al uitziet.

Prinses Clementinaplein 42 (acryl op linnen, 100 x 100 cm, 2019)
Aan het hotel, Amsterdam, lente 2023 (acryl op papier, 40 x 29 cm, 2023)

Gedempte kleuren

Bijzonder aan het werk van Goossens is haar kleurgebruik. Ze verkiest gedempte kleuren boven harde en pure kleuren. Haar kleuren zijn steevast verdund, gemengd en het resultaat van een lang zoekproces. Je zou ze als pastelachtig kunnen omschrijven, maar daarmee doe je ze tekort. Zwart gebruikt de kunstenares niet. Als ze donkere tonen wil aanbrengen, wendt ze donkerbruin en -blauw aan. Die kleuren leunen dicht tegen zwart aan, maar zijn minder fel. Wit daarentegen – net als zwart een niet-kleur – is alomtegenwoordig in Goossens’ schilderijen. Vaak vult de kunstenares hele partijen van de voorstelling in met wit, wat soms (gewilde) overbelichting als effect heeft. Dat geldt met name voor doeken die gebaseerd zijn op vakantiereizen in zuiderse landen, waar de lichtintensiteit groter is dan bij ons. Gaandeweg is Goossens’ kleurengebruik wel geëvolueerd. Zo weet ze vandaag beter wat ze wil op het vlak van kleuren dan pakweg in 2016.

Calig, Spanje, zomer 2019 (acryl op canvas, 80 x 80 cm, 2019)
De eiereters (acryl op canvas, 150 x 150 cm, 2019)

Thuis

Terug naar de expo. Naast de vierentwintig schilderijen is er ook nog een installatie te zien. Die bestaat uit een zwarte tafel met twee zwarte stoelen. Over de tafel ligt een tafellaken gedrapeerd. Het is van papier en toont een roodachtig ruitjespatroon, door Hilde Goossens geschilderd in acrylverf. Op de tafel staan tweemaal twee beschilderde borden (een soepbord en een plat bord) met bestek op witte onderleggers, een soepkom met pollepel, twee bordjes met keizerbroodjes, en twee met wijn gevulde glazen. De soep in de soepborden bestaat uit een ronde, warmrood geschilderde cirkel op dik papier die tomatensoep suggereert, en de wijn in de wijnglazen is in werkelijkheid bordeauxrode verf. Het tafereel doet door en door Vlaams aan en roept in sterke mate een thuisgevoel op, wat mooi aansluit bij het thema van Erfgoeddag en bij de schilderijen die Hilde Goossens ervoor selecteerde.

Goossens timmert al jaren aan de weg, stelde zowat overal in Vlaanderen tentoon, zowel solo als in groepstentoonstellingen, maar kreeg vooralsnog niet de erkenning die ze verdient. Laat de expo in Oudenaarde en deze bijdrage voldoende aanleiding zijn om haar werk beter te leren kennen en waarderen.