Peter H. Waterschoot, een woordloos verhaal

Posted By Frederic De Meyer

“Mag ik dit zien als het centrale werk in deze expo?”, vraag ik Peter W. Waterschoot wanneer we reeds een tiental minuten voor het werk staan. Hij aarzelt, veelzeggend. Er een uit kiezen, terwijl hij met de expo een heel verhaal wil vertellen, het klinkt als een paragraaf uit Oorlog en Vrede uitlichten en zeggen: dit is het sleutelhoofdstuk, hier ligt alles in vervat. Zo eenvoudig is het duidelijk niet.

Misschien had ik de vraag anders moeten stellen, want het was geenszins mijn bedoeling om een enkel werk te duiden als toonaangevend of, erger nog, als een samenvatting van de reeks die hij tentoonstelt. Dit ene werk is niettemin emblematisch voor de evolutie die hij als kunstenaar doorstaat, meen ik.

Proloog

De expo als geheel kan je als een verhaal lezen, of eerder een narratieve constructie, deels gemaakt uit nieuw materiaal dat hij noodgedwongen dichter bij huis sprokkelde, en oudere foto’s die hij in Japan maakte en die eerder in andere verhalen voorkwamen, maar nu een nieuwe betekenis verkrijgen. De ‘reeksen’ van Peter bestaan uit losse hersenspinsels die hij als een uitdagende puzzel tot een compositie hervormt. Lukraak is deze oefening niet, al dient het ook geen exact doel. Er is geen plot, geen logische opbouw, er zijn geen cliffhangers. Desondanks is er een verhaal.

Elk goed verhaal heeft zo zijn protagonist. Op zijn beelden verschijnen echter nooit personen, tenzij als figurant. Om wie draait het verhaal dan? Hij geeft het zelf aan, in het essay dat in de schrijftafel verscheen: in grote mate is de kunstenaar zelf de protagonist van zijn werk. Door de keuzes die hij maakt, de actie die hij uitvoert, de beslissingen die hij neemt. “Het kantelen naar binnen”, noemt hij het. In die zin is elk kunstwerk een autobiografie, al is het er een zonder zichtbare entiteit, zonder persoonsvorm. Niettemin is de fotograaf steeds aanwezig, en misschien nergens zo aanwezig als in de foto’s van Peter.

Het wegnemen van narratieve elementen om een verhaal op te bouwen is een methode die hij ook op een ander vlak gebruikt. Zijn foto’s lijken volstrekt ontdaan van elke notie van tijd. Een vreemde gedachte. Is fotografie niet bij uitstek, per definitie zelfs, een medium om een tijdsfragment te bevriezen? Biedt het niet de ultieme mogelijkheid je aan een moment vast te klampen, uit heimwee, uit nieuwsgierigheid, als extensie van je falende geheugen? Ook dat element lijkt Peter uit zijn werk te weren. “In fotografie bestaat geen heden”, verklaart hij.

Verhaal

Dit alles leidt onvermijdelijk tot een paradox, waar wel meer kunstenaars moeiteloos mee lijken om te springen: het ontbreken van de bouwstenen van een verhaal legt juist meer nadruk op het verhaal. Wat niet is is even belangrijk als wat wel is. Het is, denk ik, een gevoel waar Oosters geïnspireerde mensen minder last van hebben, maar die we in het Westen sinds Descartes opdeling van lichaam en geest uit onze leefervaring hebben geweerd. De dualiteit -tussen wat is en wat niet (zichtbaar) is- is slechts schijn, ons bewustzijn heeft geen netjes afgebakende grenzen, net zomin als een kunstwerk en de gedachte van de kunstenaar die er aan de basis van ligt. Het verhaal is een verhaal, en behoeft geen aparte bestanddelen om dit te zijn. In deze zin hoeft het verhaal niets te vertellen, vreemd genoeg.

“Exclusie van verhalende elementen bevrijdt het beeld en ontslaat het van documentaire verplichtingen”, zegt hij zelf. Dat is misschien waarom we zo lang voor de diptiek bleven staan. Ondanks de taalkundige kwaliteiten van de twee beelden, twee invalshoeken van eenzelfde moment, getrokken op verschillende ogenblikken maar zonder zichtbare tijd ertussen, en vervuld van heel verschillende emoties waarvan de gemeenschappelijke wortel fel de afzonderlijke beelden overwoekert, blijven ze zonder specifieke narratieve functie. Hij heeft lang getwijfeld vooraleer ze zo op te hangen, als diptiek pal naast elkaar. Maar uiteindelijk lijkt het wel te kloppen, vindt hij: twee afzonderlijke delen, verweesde elementen van een efemeer geheel, temidden van een alles overstijgend, woordeloos verhaal. Bevrijd.

Epiloog

Een uurtje na onze ontmoeting zit ik terug thuis achter mijn laptop, te denken aan welke richting een artikel over de ontmoeting zou kunnen inslaan. Een verhaal vertellen over iets dat geen verhaal heeft, lijkt het wel. Maar ook dat is schijn, er valt door het ontbreken aan verhaal juist heel veel te vertellen.

Ik krijg een boodschap van Peter, die op de trein terug zit. Of ons gesprek hem geïnspireerd heeft weet ik niet, maar hij schrijft me dat hij eindelijk een titel heeft gevonden voor de diptiek waar we lang voor stonden. Rendez Moi (Tatami Red & Tatami Blue, a Japanese Room in BXL).