Fotografische religieuze iconografie, Joel Peter Witkin en Bart Ramakers op de internationale fotobiënnale Oostende

De verhouding van de fotografie tot andere kunsten is complex en intrigerend.

Enerzijds kan fotografie worden beschouwd als een afgeleide vorm van schilderkunst: fotografen lieten zich in de beginjaren van de fotografie vaak beïnvloeden door de compositie, het lichtgebruik en de beeldtaal van schilders. Het is als het ware onder de vleugels van de schilderkunst dat de fotografie zich als een nieuwe kunstvorm kon ontwikkelen.

Aan de andere kant heeft de opkomst van fotografie ook een grote impact gehad op de andere kunsten. Schilders, beeldhouwers en andere kunstenaars werden geconfronteerd met de vraag wat hun rol zou zijn nu er een medium bestond dat de werkelijkheid op een bijna perfecte manier kon vastleggen. Sommige kunstenaars omarmden de fotografie en integreerden fotografische technieken in hun eigen werk, terwijl anderen zich juist afzetten tegen de realistische weergave van de fotografie en zich richtten op abstractie en de expressie van emotie.

De opkomst van digitale fotografie heeft de relatie tussen fotografie en andere kunsten verder veranderd. Door de mogelijkheden van digitale beeldbewerking, scans en renderings zijn weer nieuwe kunstvormen ontstaan, waarbij fotografie wordt vermengd met digitale kunst, video, beeldhouwkunst en andere disciplines.

Kortom, de verhouding van de fotografie tot andere kunsten is een dynamische en evoluerende relatie. Fotografie inspireert, en geeft een nieuwe dimensie aan andere kunstvormen, daagt ze uit ook, terwijl het medium zelf ook zelf continu verandert en zich ontwikkelt. Dat levert een boeiend samenspel op waarin de grenzen tussen verschillende kunstvormen steeds verder vervagen en nieuwe mogelijkheden worden verkend. Precies dat samenspel is het hoofdthema van de Oostendse Internationale Fotobiënnale 2023: (IN)VLOED.

Joel Peter Witkin

De hoofdvogel van deze Fotobiënnale is Joel Peter Witkin, die een hele pleïade van nationale en internationale fotografen aanvoert, geselecteerd en gecureerd door Stephane Verheye. Witkin stelde begin dit jaar nog een selectie werken tentoon in Galerie P. in Oostende, maar neemt deze keer Fort Napoleon én Galerie P. in. Een ambitieuze dubbeltentoonstelling die net bij de aanvang van zijn 84ste levensjaar een breed overzicht van ’s mans werk geeft.

Joel Peter Witkin is een kunstenaar die er niet zomaar genoegen mee nam zich in te schrijven in een kunstvorm. Die kunstvorm zélf ingrijpend veranderen, dat was zijn ambitie: “Ik heb altijd geweten dat ik als kunstenaar geboren ben, en ik wilde niet alleen foto’s maken, ik wilde de fotografie veranderen.” Om dat te bereiken bouwde hij stap voor stap een heel eigen controversiële beeldtaal, een heel eigen techniek en een heel eigen mythologie.

De voorbije decennia heeft Witkin dan al waanzinnig veel artiesten geïnspireerd, zijn unheimische foto’s blijven volstrekt uniek. “Het negatief is voor mij louter een beginpunt.”

Tegelijk is de kunstenaar bezig met spiritualiteit en de invloed ervan op de fysieke wereld. Hij creëert surrealistische taferelen waarmee hij onze vooroordelen over seksualiteit en fysieke schoonheid tracht te ontkrachten. Witkin vindt verlangen in het weerzinwekkende en sacraliteit in het profane. “Mijn beelden hebben de neiging om af te stoten en te choqueren”, aldus het icoon. “Toch geloof ik dat ze ook teder en verlicht zijn, en dat ze op een manier zelfs ontroeren. Meer nog: mijn werk laat mijn reis zien om een liefdevoller, onzelfzuchtiger mens te worden.”

De complexe dualiteit van het leven zit bij Joel-Peter Witkin vervat in een soort schaamteloze vertoningen van mismaaktheid waarvoor hij vaak samenwerkt met mensen die door de maatschappij het liefst van al worden genegeerd. Hij plaatste daarvoor in het verleden advertenties waarin hij op zoek ging naar “dwergen, reuzen, gebochelden, vrouwen met baarden, mensen met omgekeerde handen of voeten, hermafrodieten, iedereen die geboren is zonder armen, benen, ogen, borsten, geslachtsdelen, oren of lippen, mensen met ongewoon grote genitaliën, aanhangers van alle soorten extreme perversies, iedereen die beweert God te zijn, en God zelf.”

Die werkwijze heeft hem de voorbije decennia al evenveel liefde als haat opgeleverd, maar vergis je niet: “Sommigen denken dat ik geen morele grenzen heb. Het tegenovergestelde is waar. Wat ik doe, is voor mij heilig. Het is een vorm van religieuze iconografie. Ik denk dat dat erg ontbreekt in de hedendaagse kunst, die vaak draait rond escapisme en de hardere realiteit niet onder ogen wil zien.”

Waar de tentoonstelling in Fort Napoleon een breed overzicht van het oeuvre van Witkin geeft, focust Galerie P. op zijn geënsceneerde taferelen en op zijn werkmateriaal, dat een bijzonder inzicht in de totstandkoming van zijn werken geeft: contact proofs, schetsen, studies.

La Belle et La Bête, Paris, 2017 | Nature Sees The First Human Death, Mexico City 2017 | Eve Knighting Daguerre, Paris, 2003
© Joel Peter Witkin / courtesy galerie baudoin lebon

Jaouad Alloul + Bart Ramakers

Naast Joel Peter Witkin pakt Galerie P. uit met het nieuwste project van fotograaf Bart Ramakers, een samenwerking met theatermaker / muzikant / auteur Jaouad Alloul : UOMO. Hier geen religieuze iconografie, maar een humanistische, al is religie en transcendentie niet veraf.

Bart Ramakers: “Al jaren gebruik ik de tarot als een inspiratiebron, ondermeer in mijn reeks De Anatomie van de Schoonheid. Tarotkaarten ballen veel uiteenlopende oude menselijke mythen samen en zetten ze in relatie tot elkaar, of ze nu stammen uit de kabbalistische, astrologische, Grieks-Romeinse, Egyptische of middeleeuwse tradities. Op die manier vormen ze een spiegel van alles wat menselijk is, van alle drijfveren, alle gemoedstoestanden. Een cruciale kaart is die van de Duivel: de gevallen engel, de lichtdrager, de demon die ons bindt in lust en begeerte, maar die ook samen met ons streeft om terug te keren naar het hogere, het transcendente, de spiritualiteit, het licht.”

Jaouad Alloul: “Het idee om iets rond Lucifer te doen prikkelde mij enorm, maar ik voegde daar graag ‘De geboorte van Venus’ van Alessandro Botticelli en de ‘Homo Universalis’ van Leonardo Da Vinci als inspiratiebronnen aan toe. Zo ontstond een intrigerende triptiek, geïnspireerd op iconen uit onze cultuurgeschiedenis, waarin lust en begeerte (het ‘duivelse’ in de mens), de mens zelf als maatstaf van het universum (uomo universale) en tenslotte de liefde als allesoverwinnende kracht elkaar in evenwicht houden en versterken. Enkele hartverwarmende sfeerbeelden omlijsten dit drieluik.”

Het resultaat is een compacte maar krachtige expo tussen droom, realiteit & fantasie. Een hartverwarmend hedendaags verhaal van gender diversity, body positivity, one love, self acceptance en inclusiviteit.

Niet onbelangrijk: de opbrengst van deze creatieve samenwerking gaat naar Punt vzw, advies- en informatiecentrum voor seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Bart Ramakers The Garden of Eden | Bart Ramakers & Jaouad Alloul: Assumption of Venus | UOMO

Praktisch

De tweede editie van de Internationale Fotobiënnale Oostende, gecureerd door Stephane Verheye, loopt van 16 september tot 12 november op meer dan twintig binnen- en buitenlocaties in Oostende.

Centraal tijdens deze editie staat de connectie met andere kunstvormen. Elk fotografisch werk weerspiegelt het thema (IN)VLOED op een unieke, eigentijdse en eigenwijze manier.

Kunstenaars: Stefano Bonazzi, Jenny Boot, Athos Burez, Soo Burnell, Geert De Taeye, Jyoti Dresselaers, Karel Fonteyne, Julia Fullerton-Batten, Luc Gatwa, Giorgibel, Neoza Goffin, Rami Hara, Luca Izzo, Kjetil Karlsen, Aglaia Konrad, Guda Koster, Mous Lamrabat, Tony Le Duc & Diane Hendrikx, Lieven Lefere, Peter Lippmann, Luana Masala, Hannah Moens, Karel Mus, Bara Prasilova, Bart Ramakers, Giannina Urmeneta Ottiker, Olivier Valsecchi, Nick Verhaeghe, Joel-Peter Witkin, Marie Wynants & Jenny Ymker

fotobiennale.be | galeriep.be

Galerie P. is tijdens de fotobiënnale geopend woensdag – vrijdag van 14 tot 18 u en zaterdag – zondag van 11 tot 18 u.

Er is in Galerie P. een cataloog van de tentoonstelling Joel Peter Witkin: Staging Stories beschikbaar, met een inleiding door Baudoin Lebon en een tekst door Bart Ramakers.

Het werk van Joel-Peter Witkin is tijdens de Internationale Fotobiënnale Oostende te zien in Fort Napoleon en Galerie Papillon.