Focus op een meesterwerk: het nachtcafé van Van Gogh

Posted By Frederic De Meyer

Het klinkt als vloeken in de kerk, van een Van Gogh zeggen dat het een lelijk werk is. Een van zijn meest bekende werken dan nog wel. Het café in de nacht. Het is niet mijn mening, maar deze van de kunstenaar zelf, geponeerd in een brief aan zijn broer.

De -weliswaar relatieve- lelijkheid van het werk ligt aan verschillende factoren. Het gebruik van kleur eerst en vooral, die hij, als meester van het kleurgebruik, zeker intentioneel uit balans hield. Rood en groen, fel contrasterende kleuren, in het bovenste derde van het doek, een schrale geel in de overige twee derde, met uitzondering van de eigenaar van de bar, in het wit, waar hij duidelijk aandacht op wilde vestigen. Kleur was voor Van Gogh een manier om de innerlijke passies van mensen, en van hemzelf, weer te geven, om ze substantie te bieden. Hij experimenteerde reeds met het rood-groen in eerdere werken rond diezelfde periode, maar nergens werden ze zo ongestructureerd gebruikt als in dit werk.

Er is de ruimte ook, die claustrofobisch aanvoelt. Perspectieflijnen kruisen elkaar kriskras, zonder logica, zonder richting. De uitgang, voor zover het er een is, op de achtergrond lijkt bestemmingloos, alsof het geen uitweg kon bieden aan de bezoekers van het café. Tenzij zijzelf geen bestemming hebben, of willen. Dit gevoel wordt verder versterkt door het gebrek aan schaduwen in het tafereel, op de biljarttafel na. En de kleine details: de ongewassen glazen die op de tafels blijven staan, de stoelen ongeordend, in een onmogelijk perspectief.

Het hele schilderij biedt een troosteloze aanblik. Cafés had hij reeds als thema genomen, maar dan eerder van de straatkant, het aangename, gezellige gevoel die we intuïtief, of uit ervaring, met Zuidfranse cafeetjes associëren aanwakkerend. Maar niet in dit beeld. En dit heeft veel, zoniet alles, te maken met de periode in zijn leven waarin hij vertoefde. Maar om dat te begrijpen raad ik jullie de leerrijke analyse van blogger Nerdwriter: