Een duizelingwekkende blik op de menselijke staat… Annelies Van Damme, Bis Vika, Maria Abaddon en Gvantsa Jishkariani bij Verduyn Gallery

Posted By Frederic De Meyer

Veelal krijgt de kunstkijker het ‘afgewerkt’ product te zien. In een museum of galerie ben je getuige van het ogenblik waarop de kunstenaar al dan niet moedwillig afscheid heeft genomen van zijn werk, waarop deze de zelfstandigheid opeist om een eigen weg in te slaan, los van de maker; het exacte moment waarop het zijn verwekker ontgroeit, zo je wilt. De ontstaansgeschiedenis, hoewel nog steeds in het werk vervat, ligt verholen achter de verschijningslaag waar het de kijker ontmoet, achter het dunne filter van de interpretatie en de emotie die ze weet los te weken.

Een werk in een atelier zien heeft iets tegelijk magisch als demystifiërend. De vlekken rond het canvas of het steenpuin rond een beeld maken evengoed deel uit van het werk; de objecten waar een kunstenaar zich in zijn atelier mee omringt, hoe weinigzeggend deze ook moge zijn voor het werk zelf, vertellen vaak meer over het werk dan de kunstenaar kan. Je proeft er nog de zoete geur van twijfel en vertwijfeling, maar evengoed van durf en drang, die in het steriele oppervlak van een witte muur slechts sporadisch en schuw tevoorschijn komt, en zich slechts met grote moeite aan het kennersoog openbaart.

Geef mij maar het atelier.

Hoewel.

Ontdaan van de ontstaansgeschiedenis biedt een kunstwerk juist mogelijkheden om er een eigen geschiedenis aan toe te voegen. Het is grotendeels een projectie, weet ik wel, een hulpmiddel om in je eigen ziel te gaan wroeten. Maar ook daar schuilt de magie van een kunstwerk, eenmaal gestript van de betekenislaag die hij bij het ontstaan meekreeg. Naakt, in de meest subtiele betekenis van het woord: de minst lichamelijke.

Hoe werkt dit in het soort werk dat Annelies Van Damme maakt, vroeg ik me af. In zekere zin vormt het expliciete van haar boodschap juist de boodschap, dus zou het onderscheid tussen haar bedoeling en de projectie van de kijker minimaal moeten zijn. En toch. Wanneer ze me in de studio door haar werk en denken begeleidde kwamen uit mezelf nieuwe visioenen bovendrijven. Geen makkelijke, ook al hebben ze geen relatie met de beelden op haar werk. Ze forceert je om vanuit maatschappelijk ongemakkelijke thema’s naar je kleine zelf te kijken. De grote verhalen op een even expliciete, even rauwe manier te reduceren tot het intiem persoonlijke. Zonder Freudiaans te willen klinken, je treft er de meest onaangename gedachten.

In tijden waarin femicide in de rubriek faits divers is beland, waar oorlog wordt gevolgd en becommentarieerd als betrof het een voetbalwedstrijd uit de tweede klasse en waar politieke debatten als infotainment worden geserveerd, vergt het veel om ons wakker te schudden. De vetlaag aan comfortabele onwetendheid waar velen onder ons in baden bezorgen ons vooralsnog geen diabetes aan verontwaardiging of bezorgdheid. We laten de grens van het maatschappelijk toelaatbare gevaarlijk dichtbij komen, dicht genoeg opdat ze zou vervagen. Het is eigen aan de mens om de perimeter van het bewustzijn tot het ruwe overlevingsinstinct te beperken, net als het eigen is aan de maatschappelijke organisatie om dit juist te overstijgen. Het evenwicht is niet zomaar vanzelfsprekend, zo blijkt uit het werk van Annelies. Onze menselijkheid is lang geen verworven staat.

Is het de taak van kunst om ons geweten aan te wakkeren? Om ons het bewustzijn van de ruwe onderhuid van de maatschappij met mondjesmaat in te lepelen? Kunst heeft niet noodzakelijk een andere functie dan kunst te zijn. Dit betekent niet dat het geen effect hoeft te sorteren.

Het werk van Annelies buiten de studio zien hangen op propere witte muren biedt het een onverwachte fragiliteit. Ontdaan van de bruutheid van de ontstaansomgeving blijft enkel de boodschap over; de chaotische, wat vieze reflectie van de diepere menselijke staat.

In haar lopende expo bij Verduyn krijg je beide werelden te zien. Enkele affe werken bezielen drie grote muren. Rond de vierde muur heeft ze een tijdelijk atelier opgebouwd, waar ze ‘in situ’ aan een nieuw beeld werkt, als re-enactment van haar gedachtegang op het moment van creatie.

foto’s ©TheArtCouch

Een soortgelijke gedachtegang vind je terug in de drie andere kunstenaars in de expo, die uit toevallige keuzes werd opgebouwd en, zoals zo vaak, pas achteraf een hoge mate van coherentie kreeg toebedeeld. De ondertoon in het werk van Bis Vika, Maria Abaddon en Gvantsa Jishkariani is latent dreigend, hoe onschuldig ze ook elk apart ogen.

Het ligt vermoedelijk aan de onderlinge verhoudingen. Een kunstenaar uit Georgië samenbrengen met een Russische verlegt de expo als vanzelf naar een geopolitiek niveau, hoe persoonlijk het werk ook is. Zo vormt het werk van Gvantsa een terugblik op de Sovjetperiode en het effect dat de oorlog van 2008 nog steeds heeft op de gemoederen van de Georgiërs. “Tijdens de Sovjet-periode waren deze in de fabriek geproduceerde wandtapijten een gebruikelijk huisdecor of kunststuk voor veel huishoudens,” schrijft ze. “Voor mij vertegenwoordigt het de mentaliteit, regels en esthetiek die ons worden opgedrongen.” Haar geborduurde boodschappen zijn expliciet, de uitgerafelde wandtapijten dienen als zoektocht naar de onderliggende authenticiteit van het Georgische volk, dat met de invasie teloor is gegaan. “Zinnen houden altijd verband met politieke gebeurtenissen, onrust of mentaliteit die mij zo storen dat deze zinnen in mijn hoofd blijven hangen. Door ze met de hand te borduren en vervolgens de stof te vernietigen, geloof ik dat ik de controle over de zinnen en de esthetiek overneem, en daarom overwin.”

De laag vernis die maatschappelijke gebeurtenissen op onze ziel kerft vind je makkelijk terug in het werk van Bis Vika en Maria Abaddon. Gevoelens van ontheemding van je zelf, de concentrische druk van maatschappelijke verschuivingen waardoor je het gevoel krijgt te imploderen, ze duiken soms zachtaardig, soms brutaal op in het werk van de vier kunstenaars.

Hier zullen ze je overspoelen, daar zal je er zachtjes in verglijden, maar uiteindelijk zal je lichtjes huiveren van de schrikwekkende sereniteit met dewelke ze de status opmaken van de mens, de duizelingwekkende dieptes die ze verkennen op zoek naar een blijk van essentie. Of deze er ligt is aan elk van ons, de kijker, om uit te vissen. De blik van de kunstenaar biedt enkel een begeleiding op de weg ernaartoe. Zo kunst al een functie heeft, laat het deze dan zijn.

De twee parallelle expo’s met werk van Annelies Van Damme, Bis Vika, Maria Abaddon en Gvantsa Jishkariani lopen tot 1 december bij Verduyn Gallery. Klik hier voor alle info.