Wie denkt dat het overgrote aanbod aan beelden dat ons dagelijks bereikt onze kijk op de wereld helemaal heeft vertroebeld drukt best even op de pauzeknop om het boek Instagrammable te lezen. Professor kunstgeschiedenis Koenraad Jonckheere neemt je mee doorheen 2500 jaar Europese kunstgeschiedenis en weet pijnlijk precies te duiden dat beelden, en de manier waarop de beeldende kunst daarmee omgaat, al altijd heel erg bepalend geweest zijn voor ons wereldbeeld. De impact van sociale media is daar niet vreemd aan. De paradox van ‘kijken zonder te zien en zien zonder te kijken’ staat centraal in zijn verkenningstocht doorheen de kunstgeschiedenis om te landen bij interessante inzichten over het hedendaagse gebruik van visuele communicatie.
“Zonder beeld geen vertrouwen, zou je kunnen zeggen, maar met beeld geen geloof. Die paradox blijft integreren en is een van de pijlers van de beeldende kunst en de hele visuele cultuur die ervan is afgeleid. Wie denkt in een aanblik een waarheid, laat staan dé waarheid te vinden, komt bedrogen uit. Wie kijkt, verliest altijd, want weinig is tegelijk zo krachtig en zo vluchtig als wat je ziet.”
Vandaag worden we overspoeld met beelden, lijken we iedereen en alles te kunnen zien, maar ondanks de alomtegenwoordige aanwezigheid van social media blijft de wereld ongrijpbaar. “Nu alles zichtbaar wordt gemaakt, is het verschil tussen kijken en zien veel moeilijker geworden.”
Om beelden te ontcijferen heb je dus sleutels nodig en die zitten niet enkel in het beeld zelf. In veel gevallen wordt er taal toegevoegd, zoals vandaag vlot hashtags en emoticons bij beelden geplaatst worden. Waar vroeger beelden als illustratie dienden om iets te verhelderen, zijn woorden nu vooral onderschriften, soms heel minimalistisch en sloganesk. Met als gevaar dat de betekenis niet duidelijk is en de interpretatie alle kanten kan uitgaan, waaronder ook de verkeerde. “De verhoudingen tussen wat je ziet, het beeld dat je je er mentaal van vormt en de afbeeldingen die daar al dan niet aan tegemoetkomen veranderen constant onder invloed van externe factoren, zoals taal.”
Een ander interessant inzicht heeft te maken met de rol die de toeschouwer speelt. We gaan er te makkelijk van uit dat beelden zichzelf wel verklaren. Dat wij er mits enige training of ervaring wel uit geraken. “Betekenis ligt dus niet in een beeld, zoals vaak aangenomen wordt. Het ligt in de wisselwerking tussen het beeld en de toeschouwer, wiens verwachtingen al dan niet ingelost worden.“
Deze en andere fascinerende inzichten worden in detail uitgewerkt en geïllustreerd – what’s in a word?- met heel wat concrete voorbeelden uit de beeldende kunst. Alleen al de verhalen over de kunstwerken en de kunstenaars maken het boek meer dan het lezen waard. Het kan eenieder in elk geval helpen om zowel beeldende kunst doorheen de eeuwen als social media van vandaag en morgen beter te begrijpen. Al moeten we wellicht wel rekening houden met de slotconclusie: “Beelden vertellen ons wat we willen zien, niet waar we naar kijken.”
Instagrammable, Kunst, beeld en sociale media, Koenraad Jonckheere,
Hannibal Books, 2024,
ISBN 9789464941463
- Instagrammable – beelden die je niet kan ontzien - november 14, 2024
- Bondgenoot, word bondgenoot – hoe je van een toevallige bezoeker een duurzame ambassadeur maakt - oktober 5, 2024
- Een tentoonstelling doet ook iets met de kunstenaar - september 20, 2024
