Sommige ontmoetingen met kunstenaars vergeet je niet gauw, door de manier waarop ze over hun werk spreken, door hun persoonlijkheid of gewoon omdat ze inspireren. Ik ontmoette Bilal Bahir voor het eerst in levenden lijve op een tentoonstelling in Brugge. Zijn werk ontdekte ik daarvoor al op een groepsexpo in Gent waarna het halsstarrig aan me bleef kleven. Deze magiër van het narratief roept met zijn beelden vragen op bij de beschouwer en laat hiertoe veel openingen. Ook tijdens onze gesprekken merk ik veel ruimte op om zijn werk op deze of gene wijze te lezen. Wij maken als kijker deel uit van zijn verhaal.
Bilal Bahir is een jonge Iraaks-Belgische kunstenaar die woont en werkt in Namen. Hij studeerde twintig jaar geleden af aan het Institute of Fine Arts Bagdad en verliet de stad kort nadien. In 2015 nog werd Bagdad in een rapport van het Britse Verisk Maplecroft uitgeroepen tot gevaarlijkste stad ter wereld op basis van het aantal aanslagen dat er plaatsvond (380 tijdens dat jaar).
Eeuwenoude verhalen
Irak herbergt tegelijk cruciale menselijke geschiedenis. De bakermat van onze westerse beschaving ontstond in het vierde millennium voor Christus via neolithische nederzettingen in Mesopotamië. Doorgedreven sociale en administratieve organisatie zorgde er via het eerste gebruik van spijkerschrift voor dat een aantal stadstaten zoals Ur en Uruk opbloeiden tot centra van Sumerische kunst. Het is ook daar dat het huidige Irak is gelegen. Kunst uit die tijd werd voornamelijk gemaakt om politieke macht te verbeelden.
Eén van de oudste verhalen dat fragmentarisch op schrift – in de vorm van kleitabletten – is teruggevonden, verhaalt het epos van Gilgamesj, de koning van Uruk, en zijn relatie met wildeman Enkidu. Verhalen zijn een belangrijke drijfveer geweest voor de kunst in die regio, ook in het latere Babylonië onder Hammurabi, een millennium later.
Droom en oorlog
Dit narratieve karakter combineert Bahir in zijn unieke beeldtaal met een dromerige atmosfeer. Zijn poëtische tekeningen laten menselijke figuren in actie zien, omringd door op het eerste gezicht vreemden objecten of andere figuren. Ze zijn ook ten dele ingegeven door droombeelden en herinneringen uit zijn jeugdjaren in Bagdad. Het positioneren van het individu tegenover het maatschappelijk bestel (politiek, economisch, sociaal) is een van de kernthema’s binnen zijn beeldend werk. Hij put uit historische beeldtaal (Interpol database, 2017 & Head of an Akkadian Ruler, Niniveh, 2250 v. Chr.), maar gebruikt evenzeer beeldelementen die recente gebeurtenissen verraden (Memory Station, 2015). De menselijke existentie in tijden van oorlog en vernieling wordt in zijn werk onderzocht en bevraagd. De situatie van niet aflatend geweld en hoe je hierop als individu binnen een samenleving kan reageren, heeft een diepe indruk nagelaten op de kunstenaar.
Dialoog met het verleden
Hij werkt op dragers die een verleden hebben en gaat er beeldend een dialoog mee aan. Schriftjes met tekst en/of cijfers, oude rapporten of verslagen gebruikt hij op dezelfde manier als zijn narratieve beeldtaal. Hij vindt ze als jager-verzamelaar en blaast ze nieuw leven in, honoreert hun geschiedenis en geeft ze een rol in zijn nieuwe verhaal om zo extra betekenislagen te creëren die veel verder gaan dan wat aan de oppervlakte te zien is.
In 1979 schreef de Franse filosoof J. F. Lyotard La condition postmoderne, waarmee hij het einde van de moderniteit en de vooruitgang wilde aankondigen. Los van de ideeën die de basis vormen van zijn postmoderne discours, vind ik zijn benadering van de functie van verhalen interessant. Een epos als dat van Gilgamesj en de latere Griekse mythen gaven de wereld betekenis. Verhalen hebben een verklarende functie, een organiserend stramien. ‘Les grands récits’, ‘de grote verhalen’ zoals Lyotard dit noemt, legitimeren gebeurtenissen en ordenen de wereld om ons heen.
Legitimatie
Terwijl Lyotard zegt dat ze voorbij zijn, werken verhalen bij iemand als Bilal Bahir nog door op een persoonlijk niveau, in dialoog met de beschouwer van zijn kunst. Het grote verhaal dat hij in Irak meemaakte als kind en jongere kreeg maar moeilijk betekenis. Aangezien hij sterk autobiografisch werkt en veel van de figuren in zijn tekeningen naar eigen zeggen ook zelfportretten zijn (serie 1001 nachten, 2019), zouden we voorzichtig kunnen stellen dat het narratief dat hij opbouwt een legitimatie is voor zijn eigen verleden. Hij ordent zijn herinneringen en verleden in ruime zin en geeft zo betekenis aan gebeurtenissen en omstandigheden. Enkel op deze manier kunnen ze voor hem gerechtvaardigd worden.
Bilal Bahir – Souls, Hanging Gardens (2014)
Het werk van Bilal doet me denken aan een autobiografisch boek dat ik vorig jaar las. De pianist van Yarmouk neemt je mee naar het verwoeste Syrië, gezien door de ogen van de jonge pianist Aeham Ahmad. Dat verhaal vormt voor de auteur een legitimatie van zijn soms confronterende verleden en voor de lezer een uniek inzicht in een mensenleven te midden van oorlogsgebied. Bahir doet hetzelfde met zijn getekende taferelen. Ze kunnen ons misschien bevreemden na een eerste aanblik, maar geven een diep en rijk inzicht naarmate men langer kijkt en ook de titels mee in rekening neemt.
Wil je meer werk van Bilal Bahir verkennen, dan kun je terecht op zijn website www.bilalbahir.com en Instagrampagina.
- Wortels in de aarde, over de interventies van Will Beckers - januari 28, 2023
- Pelle Van Gheluwe takes aim in eerste solo-expo - september 2, 2022
- NADIR doet kijken op geheel eigen wijze - maart 11, 2022
