‘Proeven staat vrij’: Joris Van de Moortel in het S.M.A.K.

Posted By Patrick Auwelaert

Op 5 oktober opende in het Gentse S.MA.K. een nieuwe tentoonstelling van duizendkunstenaar Joris Van de Moortel (Oostakker-Lourdes, 1983), enigmatisch getiteld HELL ON EARTH, in search of PUR, NUR and FUR. Het is de tweede episode uit een veelluik waarin de kunstenaar ons uitnodigt om een kijkje te nemen in zijn universum. De eerste kreeg afgelopen voorjaar zijn beslag in het Turnhoutse Cultuurhuis de Warande onder de titel Fragmenten, doorgangen, afdaling en terugkeer.

Van de Moortel werkt al ruim vijftien jaar aan een gelaagd, fragmentarisch, eclectisch en multidisciplinair oeuvre als een gesamtkunstwerk. Het bestaat onder meer uit tekeningen, aquarellen, collages, olieverfschilderijen, sculpturen, installaties, video’s en stop-motion, maquettes, performances, concerten, teksten, tijdschriften, tarotkaarten, elpees en cd’s. In zijn werk pendelt de kunstenaar voortdurend behendig heen en weer tussen beeldende kunst en muziek. De link tussen beide disciplines is performance. Zijn opvoeringen, vaak in samenwerking met muzikanten als Mauro Pawlowski en Thomas De Prins, bestaan meestal uit concerten die op hun beurt de spil vormen van zijn creatieve aanpak.

Van de Moortels performances hebben vaak een sjamanistisch karakter. Muzikanten creëren dissonante ‘noise’ – hun geluid doet soms denken aan de primaire muziek van bands als The Velvet Underground en The Stooges, maar evengoed weerklinken de kosmos van Sun Ra en de ritmes van Don Cherry –, terwijl Van de Moortel heen en weer beweegt en een ravage aanricht onder de versterkers, effectpedalen, luidsprekers en andere apparatuur die hem omgeeft. Hij gaat ze letterlijk te lijf met onder meer bijlen en gitaren. De beschadigde restanten – relieken van een baldadig ritueel – bedekt hij met onder meer hete was, witte verf, glasscherven, rook en vuur. Vaak komen deze instant sculpturen terug in nieuwe installaties in de vorm van een altaar of schrijn, verlicht met neon en kaarsen. Het zijn stille getuigen van een chaotische aaneenschakeling van fragmenten.

Zo hergebruikt Van de Moortel niet alleen zijn werk, maar brengt hij de chaos van zijn onvoorspelbare performances ook onder in ordelijke installaties. Die komen dan weer in nieuwe tentoonstellingen aan de wand te hangen, te midden van nieuwe ‘chaotische’ driedimensionale installaties op de vloer die vertimmerd worden. Met die werkwijze stelt de kunstenaar kritische vragen rond de verhoudingen tussen natuur, cultuur, kunst, religie en maatschappij, en biedt hij de toeschouwer een uitweg uit de wereld die we hebben gecreëerd en die in ijltempo bezig is zichzelf te vernietigen. Op symbolisch vlak kunnen we zijn thema’s dan ook aanduiden met de begrippen geboorte, vernieling en wedergeboorte.

Voor HELL ON EARTH brengt Van de Moortel een tweede versie uit van zijn persoonlijk ontwikkelde set tarotkaarten, een tweede deel in de comic-reeks Mat & Babelario én een dubbelelpee die vijftien jaar performance bundelt. Nog vóór de opening van de expo in het S.M.A.K. hadden wij een gesprek met hem.

Joris Van de Moortel @ S.M.A.K., ©TheArtCouch

(HELL ON EARTH, in search of PUR, NUR and FUR is het tweede deel van een tentoonstellingscyclus die begon in De Warande in Turnhout. Hoeveel tentoonstellingen zal de cyclus uiteindelijk beslaan en waar vinden ze plaats?

‘Het geheel is inderdaad opgevat als een cyclus met de tentoonstelling Fragmenten, doorgangen, afdaling en terugkeer in De Warande als zogenaamde start, maar het begin gaat verder terug, en het einde is, gelukkig, al helemaal niet in zicht. In 2025 vinden er nog tentoonstellingen plaats met mijn galerie The Drawing Room in Manila (Filipijnen) en een project in samenwerking met Harlan Levey in Dallas, Texas (VS). Maar ook solotentoonstellingen bij Galerie Nathalie Obadia in Brussel [vanaf 24 oktober] en in Parijs in mei volgend jaar maken deel uit van dit traject. De vele zijrivieren vormen samen een delta, maar waar die uitmondt is gelukkig nog een groot vraagteken. Hopelijk in een andere wereld dan die we nu bevolken.’

In een perstekst lazen we het volgende: ‘De tentoonstelling wordt een voorstel voor een nieuwe mythologie om niet enkel onze eigen wereld beter te snappen, maar ook die van de kunstenaar.’ Wat bedoel je daar precies mee?

‘Die zin is niet helemaal van mij, maar wat ermee bedoeld wordt is dat we opnieuw nood hebben aan zogenaamde “grote verhalen” die ons in staat stellen om de zoektocht naar en de verbintenis met onze ziel (soul) en het aardse (soil) aan te gaan. De woorden soul en soil zijn haast elkaars gelijke, een accidentele twist in schrijfwijze of vertaling, net als heart en earth. Er is een onderscheid maar geen verschil tussen beide werelden.’

Waar staat de titel van de tentoonstelling voor?

‘EARTH als soil is onze ziel. Verplaats je de ‘h’, dan krijg je heart, ons kloppende hart. Hebben we nog meer nodig? Verdere interpretatie laat ik aan de verbeelding over. Het begrip HELL is een creatie waarin het beschermen van de van nature “paradijselijke” planeet aarde centraal staat. Het ontzag voor de natuurgoden was niets meer dan respect voor de omgeving, gebalsemd in verhalen en mythes die zo de realiteit reflecteerden. De monotheïstische godsdiensten hebben dit beeld in goed en kwaad opgedeeld: een aardse hel tegenover een hemels paradijs. Dat is de essentie van het hele Genesis-verhaal: de verjaging uit het paradijs en zwoegen en ploeteren tot je erbij neervalt als keerzijde. De ontwrichting waarin we vandaag leven kan een gevolg zijn van deze mythe, met het destructieve menselijk handelen als gevolg. De omkering van dat beeld, dat zich voornamelijk moet uiten in ons handelen, is urgent. Maar daarvoor is eerst wel een innerlijke ommekeer nodig, anders hou je het niet vol met enkele wetten en regels en subsidies. HELL ON EARTH is dus een noodzakelijk statement, gekoppeld aan een voorstel tot een zoektocht.’

‘PUR staat voor de mythologische wereld waar de menselijke ziel gevormd wordt en waar de natuurlijke wereld en de mens in balans en harmonie evolueren. PUR is onze ziel (soul).’

‘NUR staat voor het huidige moment, een korte verschijning waarin we zowel leven als sterven. Als we NUR alleen als het ‘nu’ beleven, leidt dat tot vernietiging, uitbuiting en verwarring. Het is essentieel dat we de rijkdommen van de natuur herwaarderen en beschermen, dat we actie ondernemen. NUR is de bodem (soil) waarin we onze toekomst moeten wortelen.’

‘FUR kijkt naar de toekomst en is als goede sciencefiction: nog niet gebeurd maar de tijd haalt ze in. Het is een toekomst die binnen ons bereik ligt, maar wordt bedreigd door de ballast van het heden. Het is het domein van de ongeborenen, en onze acties in NUR zijn voor hen bedoeld. FUR is als een zaadje (seed), essentieel voor het voortbestaan van de cyclische tijd en de biosfeer.’

Joris Van de Moortel @ S.M.A.K., ©TheArtCouch

Vinden er tijdens de duur van de tentoonstelling performances plaats?

‘Er was een performance tijdens de opening op vrijdag 4 oktober, en er is er nog een gepland met SPECTRA [ensemble voor nieuwe muziek o.l.v. Filip Rathé] op zondag 19 januari 2025. Daarnaast zullen er nog verschillende events zijn, zowel muzikale als performatieve, alsook tal van workshops rond de Floep Gloep Sloep aka de instrumentenboot, sessies met tarotkaarten, en een paar mass/mess-activiteiten op zondagochtend, niet per se aangekondigd. De centrale installatie in de expo, opgevat als een groot altaar, is tevens één grote geluidsinstallatie. Alles is er, plug & play!’

Joris Van de Moortel @ S.M.A.K., ©TheArtCouch

Met welke muzikanten heb je deze keer samengewerkt?

‘Met mijn Ur Gerausch Kammer Ensemble, waar onder anderen Mauro Pawlowski, Krist Torfs en Thomas De Prins deel van uitmaken. Verder met Clara Lissens, Tom Besters, Jan Van den Bosch, Yasmin Van der Rauwelaert, Marlon Leue, Niels Latomme en beste dj van de Lage Landen Carlo Andriani. We zijn met een volwaardig elftal.’

Welke rol spelen tarotkaarten in je werk en waarin verschillen ze van de klassieke tarotkaarten?

‘De Tarot incomplet comme couplet bevat zoals het klassieke tarotspel 78 kaarten, waarvan 22 kaarten in de Grote Arcana en 56 in de Kleine Arcana, waaronder 16 Hofkaarten. De kaarten vormen een reis door mijn oeuvre, met zijn vele gelaagdheden, maar zoals bij de klassieke tarot staat de innerlijke reis centraal, die zich veruiterlijkt in de wereld en in hoe je in de wereld staat. Ik wou absoluut de tarot niet heruitvinden, maar toen ik het leerde kennen ontplofte er iets – dat gebeurt wel vaker – en moest ik ermee aan de slag. Alleen werkte dat voor mij niet met een bestaande set. Tarot is als een heilig boek dat op een intuïtieve manier kan worden gelezen en dat wou ik absoluut respecteren. De vele betekenislagen zijn te complex en gelaagd om hier snel uit de doeken te doen. Wie er meer over wil weten, nodig ik graag uit in het S.M.A.K..’

Hoe is je comic-reeks Mat & Babelario opgevat?

‘De reeks Mat & Babelario is opgevat als een innerlijke conversatie. Ik ben dus tegelijk Mat & Babelario en die praten met elkaar, wat symbool staat voor “het hoofd als ontplofte of zieke vulkaan”. Een schilderij uit die reeks staat tevens op de affiche. Op 19 januari 2025 komt er een tweede deel uit in de reeks. Dat zal beelden van de expo in het S.M.A.K. bevatten.’

Kan je iets vertellen over de dubbele vinylelpee waarop je 15 jaar performance bundelt?

‘Quindecim is ondertussen het veertiende album dat ik uitbreng. Het is de meest luxueuze uitgave tot nu toe, in een speciale uitvoering. De plaat is een remix opgevat als een groot buffet waarin stukken van vijftien jaar performance samen tot één groot diner gebracht worden. Uit de vele uren aan opnamemateriaal hebben we een strenge selectie gemaakt. Als luisteraar reis je zo mee doorheen de verschillende lagen en ingrediënten, plaatsen en bezettingen van het ensemble.’

Wat zal er precies te zien zijn in je expo in het S.M.A.K.?

‘De tentoonstelling is opgevat als een kathedraal, waarin zoals in een echte kathedraal heel veel elementen worden samengebracht: schilderijen, glasramen, sculpturen, beeld, film, performance en dus ook muziek. Dat alles vormt samen één grote mass/mess. Chaos dus.’

Sluit de expo naadloos aan bij je vorige expo in De Warande of mogen we iets helemaal anders verwachten?

‘Het is sowieso allemaal nieuw en ander werk. De expo in De Warande had eigenlijk tegelijk moeten lopen, als een tweeluik, maar door verschillende agenda’s kon dat niet doorgaan. In mijn komende solotentoonstelling bij Nathalie Obadia [van 23 oktober 2024 tot 11 januari 2025] zal een grote selectie te zien zijn van wat ik toonde in De Warande. Maar alles in het S.M.A.K. is ‘ongezien’. (lacht)

Wat verwacht je zelf van de expo en welk statement wil je ermee maken?

‘De beweging om op zoek te gaan naar een ziel als voornaamste doel in het leven, en hoe die ziel in verbintenis kan staan met de wereld. De soul en de soil. Er zijn vele manieren, ik kan alleen maar wat ingrediënten naar voren schuiven. Proeven staat vrij.’

Komt er een catalogus?

‘Er komt een vierde deel in de reeks Songs of the Incomplete, met een interview met Liesje Vandenbroeck, curator van het S.M.A.K., en een bijdrage van dr. Albert Godycki. Die reeks bestaat uit boekjes in zakformaat, een soort misboekjes. Het vierde deel doet dienst als een kleine gids voor de expo. Los daarvan zal de boekhandel in het S.M.A.K. oude en nieuwe publicaties van mij te koop aanbieden, alsook vinylplaten, gepersonaliseerde noveenkaarsen, stickers en zakdoeken. Een vervolg op de monografische publicatie A Dubious Pilgrimage uit 2019, met teksten van Nicola Setari, Daniel R. Wilson, Felicitas Thun-Hohenstein en Philippe Van Cauteren, komt er pas later. De noodzaak om nu, voor de expo in het S.M.A.K., een nieuw vervolg op dat boek te maken was er niet. Je bent daar toch al gauw één à twee jaar mee bezig. Maar het staat op de radar, alleen de koers nog uitzetten.’

Joris Van de Moortel – HELL ON EARTH, in search of PUR, NUR and FUR loopt tot 2 maart 2025 in het S.M.A.K. in Gent. Klik hier voor alle info.