Kunst is dood, lang leve de kunst! Waarom het werk van Arthur D.

Posted By Frederic De Meyer

‘Het einde van de kunst’, het werd wel al meer aangekondigd doorheen de kunstgeschiedenis, in verschillende vormen en om verschillende redenen. Maar zelden werd deze uitspraak zo nauwgezet onderbouwd en geïllustreerd als in het werk van de tien jaar geleden overleden schrijver Arthur C. Danto. Het helpt dat hij oorspronkelijk filosoof was voordat hij zijn aandacht vestigde op kunst, en zich ontpopte tot fulltime kunstcriticus.

De uitspraak is klinkt dramatisch, maar na het lezen van zijn reeks essays is het beeld wat genuanceerder. Dat kunst dood zou zijn, betekent namelijk niet dat er geen kunst meer gemaakt wordt of kan worden. Wat wordt bedoeld is dat de grote narratieve structuur van de kunstgeschiedenis tot een eind is gekomen, “What came to an end is the narrative but not the subject of the narrative,” schrijft Danto.

Het kantelmoment, wanneer hij tot dit inzicht kwam, was bij het zien van Warhols ‘Brillo Boxes’ in 1964. De zeepdozen zetten hem aan het denken: wanneer zowat alles kunst kan zijn, en kunst alle vormen kan aannemen, wat betekent kunst dan nog precies? Voor alle duidelijkheid velde hij geen waarde-oordeel, de Brillo-box vormt voor hem in menig opzicht een hoogtepunt, zij het wel een dit een fundamentele breuk betekende met het verleden.

In zijn argumentatie duikt Danto de ‘Grote kunstgeschiedenis’ in. Grofweg: tot het modernisme werd kunst gedomineerd door de drang naar imitatie, de mimesis. Het modernisme bracht daar een eind aan door kunst als een ideologisch instrument te zien. De opeenvolgende kunststromingen werden steevast van manifesten voorzien die hun beweging zagen als de finale staat van de historische (maatschappelijke) evolutie die zich materialiseerde in hun kunst.

In 1964 kwam ook aan het modernisme een einde. Wat in de plaats kwam is een diffuus begrip: “Artists, liberated from the burden of history, were free to make whatever art they want in whatever way they want, for whatever purpose, or with no purpose at all.” Wat dit post-historische tijdperk kenmerkte was dat het geen kenmerken meer heeft, of in kunsttheoretische termen: geen dominerende stijl. Warhol verwoorde het treffend, wanneer hij stelde dat het onmogelijk is een waarde toe te kennen aan een werk, wanneer je de ene dag in een bepaalde stijl kan schilderen en de volgende dag in een ander, zonder de indruk te hebben iets te verliezen.

Danto legt een een relatie tussen deze drie bewegingen en de rol van de kunstcriticus. In het ‘mimesis-tijdperk’ werd deze rol bepaald door de waarheidsgetrouwheid van kunst te waarderen, wat hij de ‘Vasari-periode’ noemt, naar de Italiaanse schrijver die het leven en werk van de grote Renaissancekunstenaars beschreef. In het modernisme kwam het er voor de kunstcriticus op aan om de authenticiteit van kunstenaars te waarderen: in welke mate kwam hun kunst overeen met de ideologie, en draagden ze deze over? Dit tijdperk werd vogens Danto gedomineerd door de kunsthistoricus en schrijver Clement Greenberg, die in het abstract expressionisme van de jaren 60 het hoogtepunt zag van de evolutie in de kunst, en de betekenis van pop art volledig aan zich voorbij liet gaan.

Welke rol heeft de kunstcriticus nog in het ‘post-historisch’ tijdperk, waarin elke richting of elk gestructureerd naratief ontbreekt? Volgens Danto stelt zich sinds de komst van pop-art een nieuwe, wezenlijke vraag over wat kunst precies is: ‘If you wanted to find out what art was, you had to turn from experience to thought. You had, in brief, to turn to philosophy.’

De hedendaagse kunst, met haar gebrek aan gestructureerd narratief, stijl of bedoeling, waarin alles mogelijk is of lijkt, vormt een bevrijding voor de kunstenaar die niet meer in een keurslijf wordt geduwd en ook niet meer op afgemeten kenmerken kan worden afgerekend, maar het legt des te meer druk op de kunstcriticus, die in de chaos een antwoord moet zien te vinden op de filosofische vraag bij uitstek: wat betekent dit precies?