Patrik Rogiers: portretten van de kwetsbare mens

Posted By Patrick Auwelaert

Ze zijn met zeer velen, de talentvolle beeldend kunstenaars in Vlaanderen over wie je nooit een diepgravend artikel leest in de cultuurbijlagen van kranten of in kunsttijdschriften. Omdat ze niet hip genoeg zijn? Omdat hun werk niet vertegenwoordigd wordt door een promotiegalerie? Omdat ze alleen lokale bekendheid genieten? Omdat ze zichzelf niet kunnen verkopen? Of omdat ze het geluk niet aan hun zijde hebben? Wie zal het zeggen? In het hiernavolgende portret vestigen wij de aandacht op tekenaar en schilder Patrik Rogiers (Lokeren, 1953), die in zijn geboortestad woont en werkt en naar onze mening een groter publiek verdient.

Twee maandweddes

Patrik Rogiers groeide op in een gezin waar cultuur geen loos begrip was. Zo baatte zijn vader jarenlang Cinema Plaza uit in Lokeren, zodat hij alvast op cinefiel gebied meer dan aan zijn trekken kwam. Van jongs af was hij ook een fervente liefhebber van popmuziek, al was dat meer zijn verdienste dan die van zijn ouders. Halverwege zijn tienerjaren – hij liep toen school aan het Koninklijk Atheneum in Lokeren – kwam hij via zijn grootmoeder in aanraking met de kunstboeken van Artis waar je zelf de illustraties moest inkleven. Maar het was tijdens zijn studies lichamelijke opvoeding aan de Gentse universiteit dat Rogiers zich pas écht voor beeldende kunst begon te interesseren. Tussen de lessen door deed hij geregeld ramsj- en tweedehandsboekhandel De Slegte aan om er kunstboeken te kopen. Tijdens zijn eerste jaren als leraar lichamelijke opvoeding bezocht hij dan weer samen met zijn moeder regelmatig tentoonstellingen, onder meer in de befaamde Brusselse galerie Isy Brachot. Daar kocht hij zijn eerste kunstwerk: een schilderij op doek van de Hongaarse hyperrealist Istvan Sandorfi (1948-2007). Het kostte hem twee maandweddes…Die eerste aankoop betekende meteen ook het begin van een eigen kunstverzameling.

Strelen met houtskool

Patrik Rogiers heeft altijd graag getekend, als hobby of tijdverdrijf. Maar tussen een hobby en een passie ligt een wereld van verschil. Rogiers’ passie voor tekenen en schilderen kwam pas aan de oppervlakte toen hij in een echtscheiding verwikkeld was. In die tijd was tekenen voor hem de ideale manier om zijn emoties te uiten. In 2000 – hij was inmiddels eigenaar-zaakvoerder van fitnesscentrum Corpus in Lokeren – was de drang zo groot geworden dat hij besloot een opleiding tekenkunst te volgen aan de Academie voor Schone Kunsten te Sint-Niklaas. Enkele klanten van hem, die zelf academie liepen, moedigden hem daartoe aan. Ze hadden bewondering voor Rogiers’ tekeningen van de start- en eindpositie op de fitnesstoestellen in Corpus. Zeven jaar lang, van 2000 tot 2007, studeerde hij tekenkunst bij de docenten Guy Van Assche, Herman Van Snick en Benny Luyckx. Van de eerste leerde hij dat tekenen voor negentig procent bestaat uit kijken en tien procent uit uitvoeren. Maar ook dat je met houtskool niet tekent, maar streelt. Sindsdien is tekenen voor Rogiers een primaire behoefte geworden.

Triptiek

Tijdens zijn voorlaatste jaar aan de academie voelde Rogiers de sterke behoefte om met zijn werk naar buiten te treden. Al snel mocht hij zich verheugen op een eerste solotentoonstelling in het cultuurcentrum van Lokeren. In 2008 sloot hij zich aan bij het kunstenaarscollectief iD+art in Hamme en in 2019 bij de Koninklijke Kunstkring Lucasgezellen in Sint-Niklaas. Beide verenigingen bieden hem de gelegenheid regelmatig tentoon te stellen, zowel solo als in groep. Daarnaast exposeerde hij in de loop der jaren ook in het Gentse Maaltebruggekasteel, de Nederlandse galeries De Ouverture (Cadzand) en De Ploegh (Soest), de Sint-Martinuskerk in Haaltert, het Kasteel van Poeke in Aalter, galerie Di-Art in Lokeren, Kunstforum De Koolputten in Waasmunster en de Sint-Laurentiuskerk in Lokeren. In 2021 kocht de kerkfabriek van die kerk een drieluik van hem aan, dat sindsdien permanent te zien is in de rouwkapel. De triptiek beeldt de handen, voeten en het hoofd af van Christus aan het kruis.

Kwetsbare mens

In het overwegend neorealistische werk van Patrik Rogiers staat de kwetsbare mens centraal. De kunstenaar tekent en schildert meestal (zelf)portretten, naakten en lichaamsdelen zoals handen en voeten. Veel van zijn portretten van mannen en vrouwen, vooral de meest recente, zijn getekend en geschilderd tegen een zwarte achtergrond en bieden dus geen duidende context. Dat geldt eveneens voor Rogiers’ portretten die tegen een vaalwitte achtergrond zijn geplaatst. Zo komt de nadruk helemaal op de beeltenis te liggen.

Kijkend naar de personages van Rogiers kan je niet anders dan tot de conclusie komen dat de mens een wezen is dat zowel psychisch als lichamelijk voortdurend pijn lijdt. Mensen die een smartelijk gezicht opzetten, somber voor zich uit kijken, in ongemakkelijke gedachten verzonken zijn of radeloos met het hoofd in de handen zitten: ze zijn schering en inslag in Rogiers’ oeuvre. Opvallend zijn ook de talrijke portretten en lichaamsdelen die naar Christus en de Bijbel verwijzen. Zo zie je op een werk op papier uit 2017 twee voeten – de ene deels op de andere geplaatst – waar zware spijkers in gedreven zijn. Je denkt daarbij vanzelf aan de gekruisigde Christus. Op een werk uit 2019 zijn dan weer twee handen te zien waar grote bloedende gaten in zitten: de handen van een van het kruis gehaalde Christus. Hoewel Rogiers niet gelovig is, heeft spirituele kunst hem altijd aangesproken.

©Patrik Rogiers, Voeten (2017) | Greta 1 (2021) | Loslaten (2022)

Christus

Daarnaast zijn er in Rogiers’ oeuvre tal van portretten te zien van dezelfde man die sprekend op Christus lijkt zoals wij die ons in het Westen doorgaans voorstellen: blank, langharig en met snor en baard. De kunstenaar baseerde zich voor deze portretten op een man die hij ontmoette in een wellnesscentrum en in wie hij onmiddellijk een type zag dat hij in zijn werk kon gebruiken. Hij sprak de man aan, maakte zijn voornemen kenbaar en vroeg hem of hij bereid was om gefotografeerd te worden. De man stemde toe, kwam naar Rogiers’ huis en liet zich gewillig fotograferen. Sindsdien gebruikt de kunstenaar de foto’s als model om de man keer op keer picturaal vast te leggen, veelal met gesloten ogen en met drippings die het dramatische karakter van het portret nog extra beklemtonen.

Portretten vind je ook in overvloed terug bij de meeste van Rogiers’ tien favoriete kunstenaars. In chronologische volgorde zijn dat : Caravaggio (°1571), Rembrandt (°1606), Helene Schjerfbeck (°1862), Vilhelm Hammershoi (°1864), Käthe Kollwitz (°1867), Egon Schiele (°1890), Lucian Freud (°1922), Odd Nerdrum (°1944), Thierry De Cordier (°1954) en Sam Dillemans (°1965). Sommigen onder hen, zoals Caravaggio en Rembrandt, blinken op geniale wijze uit in het clair-obscur, een techniek uit de schilderkunst, film en fotografie waarbij de licht-donkercontrasten sterker worden uitgebeeld dan ze in werkelijkheid vaak zijn, en waarin weinig gebruik gemaakt wordt van de zogenaamde middentonen. Wie Rogiers’ werk aandachtig bestudeert, kan er niet omheen: van alle voornoemde kunstenaars is in zijn eigen werk wel iets terug te vinden.

Patrik Rogiers aan het werk

Gedempte kleuren

Rogiers’ werkwijze ziet er als volgt uit: hij klemt een blad papier vast op een houten bord en plakt er links de gekozen foto naast. Vervolgens gaat hij zitten op een draaistoel, met rechts van hem op een werkblad alle benodigde materialen. Eerst zet hij de compositie en de contouren aan met potlood of houtskool, dan komt er pastelkrijt en bister aan te pas, waarmee hij de meeste van zijn werken maakt. Zo vult hij de compositie geleidelijk in tot hij het werk als af beschouwt. Dat laatste is een kwestie van aanvoelen.

Opvallend aan het werk van de kunstenaar zijn de eerder gedempte kleuren en het beperkte kleurenpalet. Veel voorkomende kleuren zijn vaalgroen, roodbruin, grijzig en vleeskleurig. Ook de niet-kleur zwart speelt een belangrijke rol: de kunstenaar past er onder meer de clair-obscurtechniek mee toe. Daarnaast vallen de talloze druipsporen op in zijn doorleefde portretten, zoals we die kennen van onder anderen de Britse Tracey Emin (1963).

Papier als drager

Patrik Rogiers verkiest papier boven doek als drager omwille van de tactiliteit ervan. Je hand of je vingers laten glijden over een vel tekenpapier voelt aan als een sensatie, een zinnenprikkeling waar maar weinig kunstenaars ongevoelig voor zijn. Rogiers gebruikt daarnaast ook beschreven postkaarten en bladzijden uit kas- en andere boeken als drager. Op die manier hoeft hij niet op een blanco blad papier te beginnen, wat soms verlammend werkt. Een bijkomend voordeel is dat deze werken een emotionele notie met zich meedragen, vooral als je weet dat die kasboeken en de erin genoteerde getallen van zijn vader afkomstig zijn.

Patrik Rogiers, Synergie (Thom Yorke en zijn echtgenote Dajana Roncione) (2015) | Zelfportret (2022)

Dansers

Als je bladert in Synergie: de mens in woord en beeld, een boek met een overzicht van zijn werk dat Rogiers in 2021 publiceerde in samenwerking met de dichter Pierre Mahy – een vroegere studiegenoot van hem aan de Gentse universiteit –, dan vraag je je bijna bezorgd af of het wel goed gaat met hem en of zijn thema’s misschien iets te maken hebben met het wereldleed waar we dagelijks mee in aanraking komen via radio, televisie, kranten en sociale media. Het antwoord op die veronderstelling is negatief: wat Rogiers schildert, komt uit zijn eigen innerlijke leefwereld en niet uit de hem omringende werkelijkheid, hoewel onbewuste beïnvloeding niet uitgesloten is. Hij is van nature ook geen onverbeterlijke pessimist. Wel is hij van mening dat kunst een bepaalde lading moet bezitten en een zekere universaliteit moet uitstralen.

Gelukkig is het niet al kommer en kwel in Rogiers’ oeuvre. Zo is hij een liefhebber van hedendaagse dans en dus ook van de expressiemogelijkheden van het menselijk lichaam – een gegeven dat als vanzelfsprekend aansluit bij zijn opleiding als licentiaat in de lichamelijke opvoeding. Rogiers bezoekt regelmatig dansvoorstellingen en het is dan ook niet meer dan normaal dat elementen daaruit hun neerslag vinden in zijn oeuvre. In een werk uit 2017 (gemengde technieken op papier, 70 bij 100 cm) zien we twee naakte dansers die bij manier van spreken een gat in de lucht springen: met hun armen hoog boven hun hoofd en met van de kijker afgewende hoofden vormen ze een boogvorm en lijken ze synchroon naast elkaar te zweven. Ook hier heeft de kunstenaar zijn onderwerp tegen een vaalwitte achtergrond geplaatst en de clair-obscurtechniek toegepast. En net als bij zijn gekruisigde Christusfiguren zijn de voeten van de dansers op elkaar geplaatst. Zelf duidt Rogiers deze zwevende dansers aan als ‘coronauten’, omdat ze tot stand kwamen in coronatijd en met een beetje fantasie aan astronauten doen denken die gewichtloos rondzweven in hun ruimtetuig.

©Patrik Rogiers, De sprong (2021) | Kijkers (2015) | Emoties (2010)

Reeksen

Een constante in Rogiers’ werk zijn reeksen – een gegeven dat je in sterke mate ook terugvindt bij Sam Dillemans, één van Rogiers’ tien favoriete kunstenaars. De kunstenaar werkt graag in series omdat hij een onderwerp dan grondig kan uitdiepen. Het biedt hem ook de kans om te experimenteren. Omdat hij steeds naar foto’s werkt, is het eerste werk van een reeks die hij opzet gelijkend, maar naarmate de reeks vordert, wijkt de tekening of het schilderij steeds meer af van de foto, tot er een abstract-expressionistisch portret ontstaat waarin nauwelijks nog gelaatstrekken te onderscheiden zijn. Zo heeft hij bijvoorbeeld tal van popmuzikanten uitgebeeld, onder wie Thom Yorke (van Radiohead en The Smile), Tom Waits, Paul McCartney, Nick Drake en Bob Dylan. Vooral van de door hem zeer bewonderde Thom Yorke heeft Rogiers tientallen portretten geschilderd, met één opvallende constante: het loensende oog van de Britse zanger, gitarist en componist.

De reden waarom Rogiers naar popmuzikanten grijpt als onderwerp, heeft in de eerste plaats te maken met zijn liefde voor hun muziek. Bijzonder is dat hij ze niet tekent en schildert als vedetten, maar als gewone mensen, wat ze in wezen natuurlijk ook zijn. Het zijn veelal de fans die muzikanten een vedettestatus toedichten.

Zelfportretten

Daarnaast valt ook het grote aantal zelfportretten in Rogiers’ oeuvre op, een eeuwenoud thema in de teken- en schilderkunst. Hij beeldt zichzelf uit in verschillende gemoedstoestanden: perplex, in verbondenheid met zijn dochter, in woede, met dichtgeritste mond. Rogiers is een kunstenaar die de krachtmeting met zichzelf duidelijk niet uit de weg gaat. Zijn grootste voldoening als kunstenaar ervaart hij dan ook als toeschouwers geraakt worden door zijn werk en als degenen die werk van hem kopen het koesteren.

Bezieling

Titels geeft Patrik Rogiers niet aan zijn werken. Die vindt hij niet belangrijk. In het boek Synergie: de mens in woord en beeld schreef dichter Pierry Mahy 33 – Christus stierf op 33-jarige leeftijd! – gedichten bij evenveel tekeningen en schilderijen van Rogiers. Hij voorzag ze alle van een beknopte titel. Enkele voorbeelden: ‘Knuffel’, ‘Verlossing’, ‘Kwetsbaarheid’, ‘De rugzak’, ‘Vernedering’, ‘Gekruisigde gedachten’, ‘Requiem’, ‘Loslaten’. Rogiers aanvaardt ze als titels bij de bedoelde werken. ‘Loslaten’ (gemengde technieken op papier, 70 bij 100 cm), het laatste werk in het boek, toont – verticaal georiënteerd – een omlaag hangende hand die een naar boven gerichte hand vasthoudt. Het is een krachtig, bijna symbolisch werk dat je net zo goed een kwartslag naar links kunt draaien, zodat je beide handen horizontaal ziet.

De bovenste hand is die van Rogiers’ moeder op haar sterfbed, de onderste die van de kunstenaar. Maar op een hoger, universeel plan staat het werk voor ‘loslaten’. Door beide handen tegen een vaalwitte achtergrond te plaatsen, is alle anekdotiek eruit verdwenen. Maar niet de bezieling die ervan uitgaat. En laat bezieling nu net een van de voornaamste kenmerken van Patrik Rogiers’ oeuvre zijn. Het is nu aan u, beste lezer, om het werk van deze laatbloeier in de kunst te ontdekken. Maar neem eerst een kijkje op zijn website door hier te klikken.