Grafica Els Vos (Antwerpen, 1963) werkt al tientallen jaren op consequente wijze aan een delicaat oeuvre om u tegen te zeggen. Daarnaast tekent en schildert ze ook. Haar werk doet nu eens aards, dan weer kosmisch aan. De kunstenares stelt momenteel tentoon in het nog te weinig bekende Muze’um L in Roeselare. Onder de titel ‘Geen dag zonder lijn’ toont ze er 35 etsen die, in samenspel met de architectuur, de omringende natuur, het invallende licht van een cirkelvormige koepel en een plafondspot, een tijdelijke installatie vormen. Die is nog te bezichtigen en vooral te ervaren tot 17 maart.
Schaduwtekeningen
Muze’um L – de ‘L’ staat voor ‘licht’ en ‘landschap’ – ligt ingebed in het glooiende landschap ten zuiden van de stad Roeselare, waar het gebouw als het ware zweeft tussen het blauw van de lucht en het groen van de omgeving. Het is om meerdere redenen geen museum in de klassieke betekenis van het woord. Ten eerste heeft het geen collectie, ten tweede telt het maar één tentoonstellingsruimte, en ten derde is het een onafhankelijk en dus ongesubsidieerd privé-initiatief. Er vinden ook slechts vier tentoonstellingen per jaar plaats, één per seizoen, die enkel op zondag van 14 tot 17 uur (gratis) te bezoeken zijn. Muze’um L wil in de eerste plaats een ode aan de natuur zijn, met de lichtmeridiaan en de zon als hoofdrolspelers.
De Aalsterse architect Marc Van Schuylenbergh bouwde met Muze’um L niet alleen een fraaie, eigentijdse expositieruimte, maar tegelijk ook een gigantische sculptuur die op het ritme van de zon een fascinerend spel van licht en schaduw creëert. Van Schuylenbergh maakte immers in het dak een snede van vijftig centimeter, zodat het zonlicht er op het middaguur verticaal doorheen schijnt en naargelang het uur van de dag zijn eigen, voortdurend veranderende ‘schaduwtekeningen’ maakt.
Licht en schaduw, maar ook de veranderingen in de natuur, in de tijd, de uren, dagen en seizoenen bepalen mee de beleving van het gebouw. Alles volgt het ritme van de zon, om steeds weer terug te keren tot dat ene moment waarop alles op één lijn ligt. Het gebouw functioneert zo als een monumentale lichtgenerator die de lokale lengtegraad – 03°07’45” ten oosten van Greenwich – tot een lichtmeridiaan transformeert.
© Els Vos
Seizoen
Hoewel Muze’um L een knappe architecturale constructie is, is het op zichzelf slechts een kader, een context die om concrete invulling vraagt. Kunstenaars actief in uiteenlopende disciplines kunnen er hun creativiteit de vrije loop laten in de vorm van installaties. De enige voorwaarde is dat deze geïnspireerd zijn door een van de elementen van het gebouw (licht, landschap, lijn en architectuur) én door het seizoen waarin ze tentoongesteld worden.
Els Vos raakte na een bezoek aan Muze’um L zo gefascineerd door het gebouw en waar het voor staat, dat ze is beginnen te werken aan een reeks unieke etsen. Samen vormen ze een verbeelding van de overgang van de winterse donkerte naar het licht van de lente. Dat geldt in het bijzonder voor de 24 etsen van gelijke afmetingen (66 x 46 cm) die centraal in de tentoonstellingsruimte op een lange tafel naast elkaar liggen, open en bloot, onbeschermd door glas.
Dag
De eerste twee etsen zijn heel donker en laten vaag een kluwen van lijnen zien, schijnbaar lukraak en willekeurig tot stand gekomen. Ze staan voor de donkerste periode van de winter. In de derde ets strijden zwart en blauw om de voorrang. Ze verzinnebeelden de tijdsspanne na de kortste dag: nog lang geen lente, maar tenminste niet meer zo deprimerend donker als voorheen. Daarna volgt een reeks etsen waar veel wit in te zien is. Zij roepen met een beetje verbeelding dagen van sneeuw op. Ongeveer in het midden van de rij liggen enkele etsen waarin een donker blauw domineert. Ze verwijzen naar de dagen waarop de zon zich niet of nauwelijks laat zien. En zo gaat het verder, terwijl gaandeweg de lente zich aankondigt. Het licht van de lente (en van de zon) wordt gesymboliseerd door het felgele licht van een spot die gericht is op een verticale witte wand aan het einde van de reeks etsen.
De 24 etsen representeren vanzelf ook het aantal uren van een dag. Zo bekeken staan de eerste twee etsen voor de nacht. De derde ets symboliseert dan het uur blauw: het moment tussen nacht en zonsopgang wanneer het nog niet licht is, maar ook niet meer donker. Een magisch moment tussen slaap en waak. Naarmate de uren van de dag vorderen en de zon hoger en hoger komt te staan, worden de etsen lichter en lichter. De etsen waarop een donker blauw overheerst, verbeelden de uren van de dag waarop de zon achter de wolken verdwijnt of zich helemaal niet laat zien.
© Els Vos
Abstracte kalligrafie
In de etsen kan je alles ontdekken wat Muze’um L omringt en ermee in dialoog gaat: grassen en planten, maar ook wolken – stuk voor stuk thema’s die Els Vos al jarenlang met eindeloos geduld aansnijdt, ontleedt, ontrafelt en opnieuw samenstelt in een schriftuur die onvervreemdbaar de hare is. Dat doet ze met dynamische lijnen die ze krast in etsplaten, een arbeidsintensief ambachtelijk proces. Om het gewenste resultaat te bekomen, maakt ze gebruik van diverse etstechnieken zoals lijnets, droge naald en aquatint, die ze soms combineert. Bij lijnets en droge naald worden met een etsnaald lijnen getrokken en gekrast in een etsplaat. Aquatint is een variant op traditioneel etsen, waarbij geen lijnen maar egale vlakken ontstaan. Zodoende kan men een egale toon verkrijgen en ontstaat er een op waterverf lijkend resultaat. Vandaar de schijnbaar grote verschillen tussen de 24 etsen. Sommige bestaan uit een wirwar van messcherpe lijnen – een soort abstracte kalligrafie –, andere vertonen duidelijk herkenbare patronen zoals bladeren van bomen.
© Johan Geleyns | artphoto.solutions
Veranderlijkheid
Kijk je op van de 24 etsen, dan zie je een grote glaspartij waardoorheen een klein amfitheater van gras te zien is, niet gemillimeterd maar bewust de vrije loop gelaten, met daarboven de lucht. Ze vormen een volmaakte eenheid met Els Vos’ werk. Of hoe cultuur (het artificiële) en natuur (het organische) toch een geslaagde symbiose kunnen vormen. Tegenover de glaspartij, aan de andere kant van de lange tafel, hangen met knijpers aan dunne staafjes nog eens acht etsen, in vier paren van twee: diptieken. Sluipt er via de toegangsdeur van de tentoonstellingsruimte wat wind naar binnen, dan bewegen ze zachtjes. Ze zijn stilistisch en inhoudelijk verwant aan de etsen op de tafel. Ze hebben ook dezelfde afmetingen. Zwart, wit en blauw spelen er de hoofdrol in. En lijnen, veel lijnen. Els Vos’ levensmotto is niet voor niets ‘geen dag zonder lijn’. Daarmee bedoelt ze niet alleen dat ze bijna dagelijks arbeidt en dus met lijnen in de weer is, maar ook dat er geen dag voorbijgaat zonder een stap in de evolutie – die van haar werk, maar eveneens die van al wat ons omringt. Alles, zo gelooft ze, is voortdurend aan veranderlijkheid aanwezig. Vos: ‘Als kunstenaar vind ik het heel boeiend om de fasen van veranderlijkheid in reeksen uit te werken en te verbeelden; groei en evolutie, licht en donker en alles wat daartussen ligt. Bijna alles komt – steeds weer anders – terug en vormt zo een cyclische beweging. Het weerspiegelt hoe het leven is.’
Met die uitspraak stipt Vos het existentiële karakter van haar werk aan. Het zijn niet zomaar lijnen uit de losse pols of neergezet met vaste hand, bestemd om het oog van de kijker te behagen, maar grafische getuigenissen van een diep geloof in natuurlijke processen die zichzelf herhalen, zoals de seizoenen. Er gaat een sterk verdichte poëzie van uit die je keer op keer kan herlezen, terwijl je er steeds andere invalshoeken, betekenissen en accenten in ontdekt.
© Johan Geleyns | artphoto.solutions
Nachtwacht
Het gaat in Els Vos’ werk overigens niet alleen over lijnen, maar ook om licht, ritme en tegenritme, en om verwachtingspatronen doorbreken. Vos’ etsen mogen dan op het eerste gezicht druk overkomen – vele bestaan uit meerdere druklagen in verschillende inktkleuren –, in se zijn ze zen, meditatief, spiritueel en zingevend. Ze nopen tot verstilling, aandacht, concentratie en ingekeerdheid. Dat geldt zeker ook voor twee achter glas ingelijste etsen in aquatint – opnieuw een diptiek – diagonaal tegenover de vier diptieken, links van de grote glaspartij. Ze dragen de titels Nachtwacht I en Nachtwacht II en hebben dezelfde afmetingen als de overige etsen in de expo. Ze stellen luchten voor waarin telkens een volle maan te zien is – de maan als nachtwacht, licht verspreidend in de duisternis.
In de eerste ets overheersen blauw (bovenaan) en zwart (onderaan). Beide abstracte kleurvelden zijn van elkaar gescheiden door een donkere wolkenpartij. Rechts in het blauwe veld is een volle witte maan te zien. De tweede ets is veel grafischer van opzet. De bovenkant is wit gelaten. Van iets boven het midden tot onderaan overheersen grijze en zwarte tinten die samen een wolkenformatie vormen. Links onderaan, in een nevel van zwart en grijs, staat de maan duidelijk afgetekend. Wie van beide etsen opkijkt en zijn blik richt op de cirkelvormige lichtkoepel pal boven de lange tafel, ontwaart daar ook een soort maan die, zeker op zonnige dagen, even helder is als de maan op de eerste ets. Els Vos heeft beide etsen niet gemaakt bij dit architecturale gegeven, maar er met bestaande etsen – ze dateren allebei van 2021 – doordacht op ingespeeld, met beeldrijm als verrassend resultaat.
© Johan Geleyns | artphoto.solutions
Blauwe wolk
Rest nog de vijfendertigste en laatste ets, die een blauwe wolk voorstelt. Ze is geïsoleerd opgehangen in een baklijst met glas meteen rechts bij het binnenkomen. Bijzonder eraan is dat al het wit rond de ets is weggesneden. De overblijvende wirwar van blauwe lijnen is met spelden nagenoeg onzichtbaar vastgeprikt aan de achterwand, zodat de ‘wolk’ lijkt te zweven in de baklijst en dankzij het licht een schaduw afwerpt – een poëtisch schouwspel zonder weerga.
Wat de expo helemaal afrondt, is de achtergrondmuziek. Te horen is geneurie van muzikanten in de openlucht op het Griekse eiland Kreta, vastgelegd door het Gentse Logos-ensemble. De meditatieve muziek, hoewel niet gekozen door Els Vos, past perfect bij de expo, die een bezoek dubbel en dik waard is: enerzijds voor de kunst, anderzijds voor de architectuur en de natuur. Samen vormen ze een match made in heaven.
© Johan Geleyns | artphoto.solutions
‘Geen dag zonder lijn’ loopt nog tot 17 maart in Muze’um L – Licht en Landschap in Roeselare. Klik hier voor alle info!
- Het reizende penseel van Alechinsky, nog tot maart 2025 te zien in Villa Empain - oktober 12, 2024
- Hans/Jean Arp & Sophie Taeuber-Arp: een symbiose van twee verwante zielen - oktober 4, 2024
- Patrik Rogiers: portretten van de kwetsbare mens - september 10, 2024
maart 10, 2024
Prachtig beschreven hoe hier in het Muze’uml de tentoonstellingen hoe divers ze ook zijn telkens een match in heaven zijn .
Els Vos draagt haar ‘ diamanten’steentje bij .
april 3, 2024
In 1 woord: PRACHTIG! Zo genoten van deze tentoonstelling. De ruimte was hiervoor ook gewoonweg ‘zalig’. Sedert dien volg ik Els Vos , lees over haar werken…
En ook jullie museum…. Ideaal om te genieten van de creaties van kunstenaars.